In de mooie interviewreeks ‘Sterveling’ sprak Volkskrantredacteur Fokke Obbema vorige week met een 88-jarige geoloog die bijna dertig jaar bij Shell werkte. Deze man had goede herinneringen aan die tijd, zei hij, maar zou nu niet meer voor Shell kiezen. “We stelden ons geen morele vragen, onderschreven het Shell-kader en waren bezig met exploratie. Dat kader was amoreel, met als gevaar dat je naar immoreel afglijdt.”

Een belangrijke constatering: als je denkt de moraal buiten werking te kunnen stellen, loop je onvermijdelijk het risico de moraal te gaan overtreden. En Shell is inderdaad in die val getrapt, zo blijkt uit de recordwinst van ruim 42 miljard dollar, behaald dankzij de smerige oorlog van Vladimir Poetin. Voor andere oliebedrijven geldt hetzelfde, ExxonMobil boekte zelfs nog meer winst (56 miljard euro), wat onderstreept dat het hier niet gaat om een uniek staaltje bedrijfsvoering, maar domweg om het profiteren van de sterk gestegen olie- en gasprijzen.

Ik weet hoe idioot en wereldvreemd het klinkt, maar eigenlijk zou je willen dat dergelijke bedrijven iets zouden zeggen als dit: Er is ontiegelijk veel geld onze kant op gestroomd, als neveneffect van gruwelijk geweld. Daar zitten we een beetje mee, daarom zullen wij graag bijdragen aan een fonds voor de wederopbouw van Oekraïne. En uiteraard zijn we bereid extra belasting te betalen over deze ongemakkelijke overwinst, zodat samenlevingen gecompenseerd kunnen worden voor hun hogere energiekosten.

Het zou ongehoord zijn, maar het zou Shell en consorten precies de goodwill opleveren waar ze zo naar snakken. Ze zullen het echter nooit doen, omdat het indruist tegen alles waar onze economie op is gebaseerd. Het is het water waar ze in zwemmen, en het is te veel gevraagd om van hen te verlangen opeens vogels te worden in plaats van vissen. Je kon dat goed horen in het Buitenhof-interview met voormalig Shell-topman Jeroen van der Veer, vorige week. Gevraagd waarom begin deze eeuw investeringen in duurzame alternatieven voor fossiele grondstoffen weer waren teruggedraaid, antwoordde Van der Veer dat het voor een onderneming als Shell alleen zin had in te zetten op duurzaam als het bedrijf daarin een grote speler kon worden; dat was op dat moment niet het geval.

Volstrekt logisch. Mits je het woord ‘zin’ beperkt tot het strikt bedrijfsmatige domein. En je datgene wat zin heeft voor klimaat en maatschappij – Shell wist uit eigen onderzoek al veel langer hoe schadelijk de uitstoot van zijn producten was – buiten beschouwing laat. Omdat het niets oplevert. Want iets levert alleen iets op als het de winst van je bedrijf vergroot.

Willen we dit amorele denken aan banden leggen, dan moeten we niet bij ondernemingen als Shell zelf zijn, al is alles wat een bedrijf uit eigen beweging doet natuurlijk meegenomen. Maar het is zoals filosoof Johan Siebers, die zeven jaar bij Shell werkte, ooit tegen mij zei: “Veel mensen bij Shell zullen oprecht willen bijdragen aan het goede in de wereld. Maar het werkt niet. We moeten de politiek aanspreken, en die zal zich veel meer los moeten maken van de verstrengeling met de grote economische machten.”

Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug.