Laat ik met de deur in huis vallen: deze column is bedoeld als oproep aan de Nederlandse televisie om een Oekraïense documentaire uit te zenden. Het gaat om Notities onder de kersenboom, een zeer goed gemaakte film over een zeer treurige geschiedenis; de moord op de Oekraïense dichter en kinderboekenschrijver Volodimir Vakoelenko.

Ik had eind vorig jaar al berichten gezien over zijn dood, en die waren me opgevallen vanwege de foto’s van de man – een bijzondere verschijning met zijn opgeschoren haar, paardenstaart en oorbel. Maar dit weekeinde stuitte ik op deze documentaire en die zal me voorlopig niet meer loslaten. De moord zelf zien we niet, de zwaarte ervan spreekt uit de wanhoop van Vakoelenko’s ouders, die lang onwetend zijn van zijn lot, en uit de verlatenheid van zijn gehandicapte zoon Vitali, die geen woord meer zegt.

Vakoelenko’s eigen stem horen we via fragmenten uit het dagboek dat hij bijhield. Het begint zo: “Het was eind februari 2022. De winter was voorbij, maar in de ochtend was er nog wat vorst. De tragedie was lang verwacht. De zon verwarmde de aarde niet, tulpen kropen langzaam uit de grond, maar er was niets om hen te beschermen tegen de kou. Er kwam oorlog.”

Negenenveertig jaar oud was deze dichter. Hij woonde in het dorp Kapitolivka, in het noordoosten, vlak bij de stad Izjoem. Daar leefde hij met zijn vader en zijn zoon, zijn ouders waren gescheiden, zijn moeder woonde elders in het dorp. Zelf was hij ook gescheiden, hij had verschillende baantjes gehad, en wijdde zich nu aan de zorg voor Vitali, aan activiteiten voor gehandicapten en aan zijn literaire werk.

Dat de Russen naderbij kwamen, bracht hem in gevaar, dat wist hij. Hij had in 2014 deelgenomen aan de pro-Europese protesten in Kiev en stond bekend als een uitgesproken Oekraïense patriot. ‘Ik ben niet bang om opeens te sterven’, schrijft hij, terwijl de Russen bombarderen. ‘Maar ik kan het mij niet veroorloven. Ik ben niet alleen, ik moet overleven.’

Op 7 maart trokken de Russen Kapitolivka binnen, twee weken later stonden ze voor Vakoelenko’s deur. Tot drie keer werd hij meegenomen naar hun hoofdkwartier, de derde keer kwam hij niet terug. Zijn dagboek had hij begraven in de tuin, onder de kersenboom, zijn vader zou het later opgraven. Maar waar was Vakoelenko zelf? De Russen wisten het niet, zeiden ze tegen zijn moeder Olena, die wanhopig navraag deed. Begin september werd Kapitolivka bevrijd, net als Izjoem, maar het zou tot eind november duren voordat de waarheid vast kwam te staan: de schrijver was gedood met twee pistoolschoten, kort nadat hij de derde keer was opgepakt.

De documentaire, gemaakt door de Oekraïense publieke omroep en op YouTube vindbaar onder de titel “Notes under the cherry tree”, eindigt met een fragment uit Vakoelenko’s bundel Papa’s boek; gedichten gericht aan zijn zoon. We zien Vitali op de bank bij zijn oma Olena, en dan klinken de volgende zinnen, ik vertaal ze losjes vanuit de Engelse ondertiteling: ‘Dat je mag dromen van een gekleurde olifant, een regenboogvis en zoute zeeën. Van de zoetste wolken, stranden van slagroom, chocoladenachten, appellantaarns, perzikballen. Slaap Vitali, slaap mijn kleine ondeugende jongen.’

Ondraaglijk is het. Je moet het zien.

Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug.