Dünün sebepleri, bugünün sonuçlarıdır; bugünün sonuçları da geleceğin sebepleri olacaktır. Bugün İslâm alemi neden perişan, birlikten ve güçten yoksun bir durumda. Bunun sebeplerini iyi tahlil edip anlayabilirsek şayet, gelecek için olumlu adımlar atabilme imkanı da elde etmiş oluruz. Aksi takdirde gelecek nesillere kötü bir miras bırakacak, dolayısıyla onlar da bugün bizim söylediklerimizi, söylemeye devam edecek, demektir. Zira sorunların sebepleri doğru teşhis edilmedikçe, çözümleri de bulunamamaktadır. Tıpkı hastalığa doğru teşhis konulmadan tedavisinin yapılamadığı gibi.

Müslümanlar, ilk yüz yıllarda anlam arayışlarında olmuş ve buna bağlı bir de medeniyet kurmuşlar; orta dönemde hakikat arayışına girişmişler ve bunun çabası içinde olmuşlar; son asırlarda ise Batı ilimde, teknolojide, sanatta gelişip, çeşitli yollarla güç elde etme arayışında olurken; İslâm alemi atalarından kendilerine intikal eden fikrî mirasla yetinmişler ve onunla öğünmekten ve onu tekrar etmekten başka bir işle de meşgul olmamışlardır. Daha da önemlisi farklı işlerle meşgul olmak isteyenleri hem susturmuşlar, hem de ilim adına yapılan olumlu işlere engel olmuşlardır.

Halil İnalcık, “Türklük Müslümanlık ve Osmanlı Mirası” isimli kitabında bu konu ile ilgili şöyle bir değerlendirmede bulunur:

“Taşköprülüzâde, daha 1540’larda skolastik ilahiyat ve matematiğin medrese ulaması arasında eski itibarını yitirdiğinden ve ilim düzeyinin düştüğünden yakınır. Kuramsal ilimler üzerine kitapların rağbet görmediğinden, ulemanın da yalnız basit el kitapları okuduktan sonra kendilerini alim saydıklarından şikayet eder. Onlar, kelam ve Kur’an tefsiri gibi ilimlere değil, yalnızca İslâm hukukunun dünyevî yanlarına ya da şiir, inşa ve fıkra gibi “hoppalıklara” önem veriyorlardı. Gerçekte, bu yararlı sanat ve ilimler, kadılık gibi dünyevî makamlar elde etmek bakımından değer taşıyordu”[1] der.

Galata’da 1577’de Takiyyüddin Mehmed tarafından kurulan rasathanenin 1580’de bir grup yeniçeri tarafından yok edilişini de yana yakıla anlatan Halil Hoca, “1767’de Ali Paşa’nın kitaplarına el konulduğu zaman şeyhülislamın, koleksiyonda bulunan felsefe, astronomi, tarih üstüne yazılmış yapıtların kütüphanelere konulmasını yasaklayan bir de fetva çıkarttığını yazar.

Fahri Unan da sunduğu bir tebliğde, “Osmanlı medreseleri arasında seçkin bir yeri bulunan Sahn-ı Seman medreselerinde ders vermiş olan yaklaşık 1200 civarındaki ilim adamını değerlendirdiğimizde, karşımıza ilgi çekici neticeler çıkmaktadır. Mesela, 1470’ten, yani söz konusu medreselerin kuruluşundan XVI. yüzyılın sonlarına kadar geçen süre içerisinde Sahn’da müderrislik eden toplam 290 kişiden sadece 118’i ( = % 40.7) pek çoğu bir risaleden öte gitmeyen yekun 520 eser yazarken; XVII. yüzyıl boyunca 648 ilim adamından yalnız 60’ı ( = % 9.3) irili-ufaklı toplam 118 eser ortaya koyabilmişti. XVIII. yüzyılın ortalarına kadar Sahn müderrisliği eden toplam 253 kişiden ise, ancak 16’sının ( = % 6.4) benzer nitelikte eserler yazdıklarını görüyoruz” [2] bilgisine yer verir.

O dönemlerde ele alınan konuların içeriği hakkında bir fikir edinebilmek için de Katip Çelebi’nin “Mîzânu’l Hak fî İhtiyâri’l Ehakk” isimli eserine bir göz atmak, yeterli olacaktır. Katip Çelebi 17. Yüzyılda (1609-1659) yaşamış, bir bilim ve fikir adamıdır, ansiklopedik bir ilmî kişiliğe sahiptir. Bu nedenle onun fikir ve düşünceleri, o dönem için önem arz etmektedir. Zira bu kitabın önemi, Katip Çelebi’nin fikir ve düşüncelerini yansıttığı kadar, hatta ondan daha fazla o dönemde toplum hayatında sorun olarak gözüken dinî problemler hakkında bize bir fikir vermiş olmasından dolayıdır. Onun ele alıp açıkladığı bu problemler, ayrıca bize 20.yüzyılın sonlarıyla 21. Yüzyılın başlarında yaşanan dinî problemler arasında bir mukayese yapma imkanı da sunar.Söz konusu bu kitapta ele alınan konular şunlardır:

“Aklî ilimlerin lüzumu, Hızır’ın hayatı, teganni, raks ve deveran, tasliye ve tarziye, tütün, kahve, afyon şurubu ve diğer keyif verici maddelerin kullanılması, Resullah’ın anne ve babası, Fir’avn’un imanı, Şeyh Muhiddin b. Arabî’nin durumu konusunda vaki olan ihtilaf, Yezid’e lanet okuma, bid’at, kabir ziyaret, Regaib, Berat ve Kadir Gecesi namazları, musafaha, inhinâ, iyiliği emir ve kötülükten men etme, millet, rüşvet, Ebussud Efendi ile Birgili Muhammed Efendi, Sivasî Efendi ile Kadızâde Efendi, nimeti dile getirme ve tavsiyeler”.[3]

Mehmet........

© Mir'at Haber