Tarım sigortası, “Ba’de harabi’l-basra”dır. Yani Basra harap olduktan sonra soruna el atma işidir. Esas olarak bunun öncesinde olası afetleri önlemek ve sel, zirai don, dolu gibi doğa olaylarına karşı korunmak için ne yapılmaktadır ne gibi önlemler alınmaktadır?

Abdullah Aysu

Tarım sektörü milyonlarca çiftçinin ekmek teknesi, geçim kaynağı; işi ve aşı. İstisnasız bütün halkın yaşamını sürdürebilmesi için beslendiği, karnın doyurulduğu önemli uğraş alanı.

2006 yılında 5488 sayılı Tarım Kanunu çıkarıldı. Kanunun 21.maddesi, “tarım için bütçeden ayrılacak kaynak gayri safi milli hasılanın yüzde 1’inden az olamaz” demesine karşın hiçbir yıl çiftçilere yüzde 1 oranında destek verilmedi. Destekler, en fazla yüzde 0,5’e ulaştı, o da bir yıl gecikmeli olarak ödendi. Verilen destekler çiftçilerin dişinin kovuğunu doldurmadı.

Desteklerin eksik verilmesi ve zamanında ödenmemesi nedeniyle çiftçi bankaya gitti, faizle borç aldı. Borç batağına sürüklendi. Çiftçi borçları şimdi gırtlağı aşmış, alt dudak altına dayanmış durumda. Bu gerçeği buraya vidalayalım.

2026 bütçesi ve tarım

2026 bütçesinde tarıma 186 milyar lira ayrıldı. 2026 yılı bütçesinde hiçbir şey üretmeden para kazanan faizcilere ayrılan pay, alın teri dökerek üreten çiftçiye ayrılan payın tam tamına 16 katı seviyesinde. Başka bir deyişle bütçede çiftçilere ayrılan pay, faizcilere ayrılan paranın yanında “devede kulak” kaldı. Hükümetin tarıma verdiği/vermediği önem kör gözüm parmağına misali açık seçik bir biçimde ortaya yere faş edildi.

Gelelim bütçeye

Bütçe; Türkiye kaynaklarının bir yıl boyunca nasıl değerlendirileceğinin/pay edileceğinin planlanması/belirlenmesidir.

Bu tanımın gereği olarak, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının hazırladığı 2026 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı hazırlandı. 30 Ekim 2025 tarihli Resmî Gazete’nin mükerrer sayısında yayımlandı.

Bilindiği üzere 2025 yılı tarım destekleri için belirlenen bütçeden ayrılan pay 135 milyar liraydı. Yaşanan zirai don için ödenen 23 milyar 500 milyon liralık ilave destek ile 2025 yılının tarım desteği 158,6 milyar lira olarak gerçekleşecek.

2026 yılında, 2025 yılı için belirlenen 135 milyar liralık desteğe göre yüzde 24,2 oranında artışla 167,6 milyar lira olarak belirlendi. Ancak 2025 yılının zirai don ekli (23,5 milyar) destekleme bütçesine göre ise gerçekleşen artış yüzde 5,7 seviyesinde kaldı.

2026 için hazırlanan programda yer alan tarımsal desteklerle ilgili tablo incelendiğinde 2024 ve 2025 yılında çiftçilere ödenen mazot desteği, gübre desteği gibi hayati kalemlerin yanında, fındık için alan bazlı destek ile 17 ürüne verilen fark ödemesi/prim desteği için 2026 bütçesine ödenek konmadı. Bu destekler kaldırıldı.

Alan bazlı destek

Alan bazlı destek, 2024 yılında toplamda 22 milyar 447 milyon lira idi, 2025 yılı için 32 milyar 175 milyon lira civarında olacak. 2026 yılı bütçesinde ise alan bazlı destek daha önce belirttiğimiz gibi yer almıyor.

Türkiye birçok ürün üretim sıralamasında dünyada birinci, bazı ürünlerde ikinci, yine bazı ürünlerde 3’ncü ve 4’ncü sıralarda. Fakat bu açık ara fazla ürettiğimiz ürünlerin dünyadaki fiyatını belirlemede esamemiz okunmuyor. Fiyatları küresel gıda şirketleri belirliyor.

Bilindiği üzere dünya üretiminde açık ara birinci olduğumuz fındığın dünya genelindeki fiyatını biz değil küresel fındık şirketi belirliyor.

Fındık bizim alan desteği verdiğimiz bir ürün. İlk olarak 2009 yılında dekar başına 150 lira destek vererek fındık alan desteği kapsamına alınmıştı. Ağır aksak da olsa, 16 yıl fındığa alan bazlı destek verildi. Şimdi 2026 yılı bütçesinde fındığa alan bazlı destek kaldırıldı.

Fındıktaki alan bazlı destek 2010, 2011, 2012 yıllarında artırılmadı, 150 lira olarak kaldı. 2013 yılında 160 liraya, 2014 yılında ise 170 liraya yükseltildi, 10 yılda hiç artırılmadı 170 lira olarak yerinde saydı. Yerinde sayan alan bazlı destek 2026 yılı itibarıyla artık verilmeyecek.

Fındıkta uygulanan alan bazlı destek sürecinde, fındık fiyatları küresel fındık şirketi lehine düşük belirlendi. Küresel şirket fındık alanında........

© Yeni Yaşam