Diğer

10 Kasım 2023

Önce, Cumhuriyetimizin kurucusu büyük önder Mustafa Kemal Atatürk’ü bu 10 Kasım’da da özlem, sevgi, saygı ve minnetle anıyorum.

8-9 Kasım 2023’te Ankara’da yapılan “hukuk” açıklamaları, aklıma bundan tam 100 yıl önceki bir “hukuk” olayını getirdi. 8 - 9 Kasım 1923’te Almanya’da Naziler devleti ele geçirmek üzere ilk eylemlerini yaptılar. İlk hedefleri, Bavyera eyaletinin başkenti Münih’te eyalet resmi dairelerini işgal etmek idi.

Yaklaşık iki bin kişilik Nazi yürüyüş kolunun en önünde Adolf Hitler, onun yanında da elindeki kağıtları arada havaya kaldırıp daireler çizen birisi vardı. Bu kişi Baron Theodor von der Pfordten’di ve Bavyera eyalet mahkemesinde hakim idi.

Elindeki kağıtlara çalıştığı mahkemede “kararlar” yazmış, damgalamıştı. “Kararlara” göre Naziler Almanya’daki dönemin Weimar Cumhuriyeti’ne son vermişler, yerine kendi cumhuriyetlerini (sonra adına Üçüncü Reich dediler) kurmuşlardı. Artık Nazi kalkışmasının bir “hukuk” dayanağı vardı. Zaten bir de ekonomik dayanağı vardı: hiperenflasyon azmıştı.

Şimdi yazıya geçebilirim. CHP 5 Kasım 2023’te yeni bir genel başkan seçti. Bu yazıda önce çok kısaca CHP eski genel başkanlarının, aynı zamanda lider olup olamadıklarını ele alıyorum. Sonra siyasi partilerdeki liderlik türlerine veya tiplemelere bakıyorum.

Türkiye’de seçmenler hangi lider tiplemesini tercih etmektedir? CHP seçmeni hangi lider tipini tercih etmektedir? CHP’nin son seçilen genel başkanı partinin kesin lideri midir? Lider olarak hangi tiplemeye uymaktadır? Bu yazıda amacım bu gibi sorulara yanıt aramaktır.

Yazı, yalnızca CHP ile sınırlı değil. Mecliste yer alan birkaç büyük siyasi parti ve genel başkanları da yazıda yer alıyor. Bunların liderliklerine de kısaca bakıp seçmenlerinin lider tercihlerini açıklamaya çalışıyorum.

Türkiye ile ilgili siyasi parti liderleri konusundaki açıklamalarda 2014’te yapılan bir anket çalışmasının sonuçlarını kullanıyorum. Çalışma çok yeni değil, ancak AKP ve MHP’nin bugünkü, CHP ve HDP’nin eski genel başkanları ankette yer alıyor.

Dikkat ettiyseniz, bir partinin genel başkanının o partinin lideri olmayabileceğini ima ediyorum. Nedenini aşağıda açıklamaya çalışıyorum. Bir de dil sorusu var; siyasi lider mi demeliyiz, siyasi önder mi?

1920’ler ortasına kadar, lider de yok, önder de yok. Bunların yerine şef ve reis gibi kavramlar kullanılmış. Lider, 1920’ler ortasında İngilizce’den alınmıştır, kullanımı 1945’den sonra artmıştır. Önder ise, 12 Temmuz 1932’de başlayan dil devrimi çalışmaları sırasında “ön” kelimesinden türetilmiştir.

Sözlüklerde liderin karşılığı önder, önderin karşılığı lider görünür. Bu iki kelime aynı anlama geldiğine göre, neden ağırlıklı olarak lideri kullanıyoruz? Bu sorunun yanıtı sosyolojik, siyasal ve toplumsal nedenler içerir. Tartışmasını dil bilimcilere bırakmak daha uygundur.

CHP’nin 9 Eylül 1923’te kuruluşunda Atatürk ilk genel başkan seçilmiştir. Atatürk, partinin tartışmasız lideridir de. Atatürk’ün ölümüyle, Celal Bayar bir buçuk ay vekaleten genel başkanlık yapmıştır. 26 Aralık 1938’den 8 Mayıs 1972’ye kadar genel başkan İsmet İnönü’dür.

İnönü 33 yıldan fazla genel başkanlık yapmıştır. 1938 - 1950 döneminde kendisi hem CHP genel başkanı, hem cumhurbaşkanıdır. Bu nedenle, özellikle 1945’ten itibaren, tarafsız olmadığı gerekçesiyle muhalefetten, liderlik yapamadığı gerekçesiyle CHP içinden parti görevlerini bırakması istenmiştir.

Bugünün Cumhurbaşkanı Erdoğan da AKP genel başkanlığını uzun zamandır sürdürmektedir. Ancak kendisine yapılan eleştirileri duymazdan gelmektedir. Muhalaefetin Erdoğan’a yaptığı eleştirilerin oldukça cılız kaldığını da belirtmek gerekir.

1950 seçimini kaybedince cumhurbaşkanlığı sona eren İnönü, CHP’de genel başkan olarak devam etti. Buna karşılık, 1965 ve 1969 genel seçimlerindeki önemli oy kaybı nedeniyle, İnönü’nün CHP genel başkanlığından ayrılması yine istendi.

Üstelik İnönü, 1965 sonrasında Bülent Ecevit ile CHP’de liderlik yarışına girdi. 6 Mayıs 1972’de yapılan parti meclisi oylamasında Ecevit’in listesi kazanınca, İnönü 8 Mayıs 1972’de genel başkanlıktan istifa etti. Ecevit 14 Mayıs 1972’de genel başkan seçildi.

Açıktır ki, İnönü, genel başkan olmasına karşılık, CHP’deki görev süresinin en az yarısında etkin bir liderlik yapamamıştır. Seçmenlerin görüşü bu yöndedir. Soru şu; İnönü genel başkanlığı neden daha önce değil de, partisi içinde bir seçim yenilgisi alarak bırakmıştır?

Aynı soru Kemal Kılıçdaroğlu (KK) için de geçerlidir. Bellidir ki, özellikle 14 Mayıs ve 28 Mayıs 2023 seçimlerinden sonra CHP’de genel başkan olarak kalsa bile, kendisi artık etkin bir liderlik yapamaz. Neden öyleyse üstelik ikinci bir oylamaya girip kaybederek görevden ayrılmak zorunda kalmıştır?

Dönelim İnönü sonrasına. Ecevit, 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrasında gözetim altına alınmış, kendisinin ve partilerin siyasi faaliyetleri de yasaklanınca 30 Ekim 1980’de genel başkanlıktan istifa etmiştir. Askeri yönetim, CHP dahil tüm partileri 16 Ekim 1981’de kapattı.

CHP “örgütü” ile yakın ilişkisi yanında 1973 ve 1977 seçimlerinde aldığı yüksek oylarla Ecevit’in CHP’de hem genel başkan, hem etkin bir lider olduğunu söyleyebiliriz.

19 Haziran 1992’de zamanın hükümeti kapatılan CHP ve diğer siyasi partilerin yeniden açılmasına izin verdi. CHP yeniden kurulduğunu ilan etti. Ecevit kendiği kurduğu parti DSP ile yola devam edip CHP’ye geri dönmedi.

9 Eylül 1992’deki kurultay’da çekişmeli bir seçim sonrasında Deniz Baykal genel başkan seçildi. Böylece Baykal’ın CHP genel başkanlık koltuğuna yapışma süreci başladı. Sosyal demokrat üç parti (SHP, CHP, DSP) 1994 yerel seçimlerine ayrı ayrı girdiler ve seçimleri kaybettiler. En düşük oyu yüzde 4,6 ile CHP aldı.

Baykal, 1999 genel seçimlerinde de çok düşük oy alıp CHP genel başkanlığından istifaya zorlandı. 30 Eylül 2000’de tekrar genel başkanlığa seçilen Baykal, 10 Mayıs 2010’da uygunsuz görüntüler olan bir kasetinin yayınlanması ile genel başkanlıktan istifa etti.

1992-2010 arasındaki 18 yılda yaklaşık 16 yıl genel başkanlık yapan Baykal, parti içi “hizipçi” ilişkilerine ve aldığı oy oranlarına bakarsak, etkin bir lider olamadı. Kendisi genel başkanlığı istifa ederek bırakan bir başka........

© T24