Diğer

Konuk Yazar

22 Ocak 2024

En son ne zaman kendinizle baş başa kaldınız? Fiziksel bir yalnız kalma halinden söz etmiyorum. En son ne zaman gözlerinizi tavana diktiniz ve uzun uzun baktınız?

Ne zaman canınız sıkıldı ve eliniz telefona, kumandaya gitmeden derin düşüncelere daldınız?

Can sıkıntısı deyince çok örnek verilen bir araştırmaya göre deneklerin yarısı 15 dakika boyunca sadece kendi düşünceleriyle baş başa kalmak yerine kendilerine elektro şok verilmesine razı olmuş. (Erkeklerde oran yüzde 67, kadınlarda yüzde 25.) Üstelik öyle sinek ısırığı kıvamında bir elektrik değil, deney öncesinde “ben bu şoku yememek için üstüne para vermeye razıyım” dedirten bir elektrik miktarından söz ediyorum. Erkek bir denek -artık nasıl düşüncelere sahipse- 15 dakikada tam 190 kere uygulamış bu şoku.

Peki, biz düşüncelerimizden ne ara bu kadar korkar olduk?

Mutluluğun tarifini “kendi kendinle baş başa kalmak” olarak yapan Aristoteles’in köprülerinin altından çok sular aktı evet, ama fiziki işkenceye razı olacak kadar düşüncemizden korkan yaratıklara ne ara dönüştük?

Can sıkıntısının verimli bir süreç olduğu söylenir hep. İnsan beyni tekrar eden anlarda kendini rutinin dışına atmak ister ve yaratıcılık tam da böyle anlarda tetiklenir der, pek çok araştırma. Yine bilim insanlarına göre “basit can sıkıntısı” diye tarif edilen bu anlar aslında tiksinme duygusunun daha ilkel, daha hafif yansımalarıdır.

Bir şeye yoğun bir biçimde maruz kaldığımızda -bazen maruz kaldığımız şey hiçbir uyaranın olmaması, bir boşluk da olabilir tabii- tiksintiye benzeyen bir tepki veren zihin, başka sulara akmak isteğini bize can sıkıntısı yoluyla anlatır.

Bir de can sıkıntısının daha kompleks bir türü var: Varoluşsal can sıkıntısı olarak tanımlanan ve Schopenhauer’ın “hayatın boşluğundan” kaynaklandığını söylediği bu duygu durumunda insan yapmakta olduğu veya yapabileceği herhangi bir eylemden mutlu olamayacağını baştan bilir. Tıpta buna “ennui” deniyor.

Latinceden Fransızcaya, oradan da İngilizceye -tam karşılığı olmadığı için olduğu gibi- geçmiş bir kelime “ennui.” Türkçede “hüzün” kelimesine karşılık geldiği söyleniyor, hani sebebi belirsiz bir mutsuzluk, bir hayattan zevk alamama hali gibi…

“Ennui”nin Latince kökleri aslında bizi “in odio”ya yani “nefret” kelimesine çıkarıyor.

Yani aslında varoluşsal can sıkıntısını kuşandığınız o zaman dilimi, kendinizin dışındaki her şeye dair içinizde nefrete benzer duyguların uyandığı bir âna denk düşüyor.

Peki, gelin en başa dönelim: Kendi düşüncelerine 15 dakika katlanamayan insan kendi dışındaki her şeyden, her eylemden nefret ettiği o varoluşsal can sıkıntısı halinde ne yapar? Ne yapabilir?

Kendiyle nefret ettiği dış dünya arasında sıkışan insanın bu sıkışmışlık halinden kaçabileceği bir yer, sığınabileceği bir liman kalmış mıdır?

Oysa, bir zamanlar o varoluşsal can sıkıntısı halinden bir devrim bile doğabileceğine inanıyordu insanlık. Alman yazar Siegfried Kracauer 1924’te kaleme aldığı makalesinde kendimizle baş başa kaldığımız o büyük boşluklarda yaşanan sıkılma hallerini “gerçek/radikal sıkıntı” anları olarak tanımlıyordu.

Kracauer’e göre radikal sıkıntı anlarında modern hayatın üzerimizde kurduğu tahakkümün farkına varabilir, bir........

© T24