Diğer

05 Mart 2024

Cuma günü 8 Mart, Dünya Kadınlar günü. Pek muhtemeldir ki sadece yüzde 20’sini kadınların oluşturduğu TBMM’de yine bir takım hamasi konuşmalar yapılacak. İki istisna dışında erkek olan siyasi parti genel başkanları etraflarındaki kadınlara karanfil gül dağıtarak ‘benden eşitlikçi lider yok’ yarışında öne çıkmak için türlü şirinlik yapacak. Keşke bir 8 Mart’ta tüm erkekler en azından bir günlüğüne susabilse ve sadece kadınlar konuşabilseydi…

Zor Konuşmalar’da, bu hafta bir kadın lideri konuşturmak istedim, siyasetin dışından bir lider kadını... Uzun zamandır kendi işleri ve projeleri dışında bir konuda sesini duymadığımız iş insanı Ümit Boyner, 8 Mart vesilesiyle konuşmaya ikna oldu. Kadın meselesinden yola çıkarak Türkiye’nin yakın zamanda nereden nereye savrulduğunu etraflıca değerlendirdi.

Boyner Grup’ta Yönetim Kurulu üyesi olarak görev yapan Ümit Boyner’i, Türkiye kamuoyu TÜSİAD başkanlığı yaptığı 2010- 2013 döneminde tanıdı. O günkü konjonktürde TÜSİAD, AKP hükümetinin pek çok politikasına destek vermekle beraber, karşı çıktığı konularda sesini yükseltmekten kaçınmıyordu. Ümit Boyner bazı çıkışları nedeniyle o dönemde henüz Başbakan olan Tayyip Erdoğan’ın tepkisini çekse de çoğu kez geri adım atmadı. O günlere referansla sorduğum sorulara içtenlikle yanıt verirken, eğitimde 4 4 4 sistemine geçişe karşı çıkması nedeniyle en büyük azarı yediğini kendisi hatırlattı. TÜSİAD başkanlığı dönemindeki performansı nedeniyle onun ‘yakında’ siyasete gireceğini düşünenler oldu. Ümit Boyner ise siyasete girmeyi asla düşünmedi ama aradan geçen 10 sene içinde siyaseti hep çok yakından ve çok dertlenerek takip etti.

Bugün kendisinin TÜSİAD başkanlığı yaptığı dönemden çok farklı bir siyasi iklim ve o siyasi iklimin dayattığı çerçevede temkinli pozisyonlar alan bir TÜSİAD var. Ancak Ümit Boyner bu eleştiriyi kabul etmiyor. TÜSİAD’ın duruşundan taviz vermediğini ancak hükümetin diyalog kapısını kapatması nedeniyle geride durduğuna dikkat çekiyor. TÜSİAD’ın sessiz kaldığının düşünülmesinin asıl sebebinin ise medyanın uyguladığı sansür olduğuna işaret ediyor; “Biz susmuyoruz. Onlar ya yazmıyorlar ya yazamıyorlar.”

Ümit Boyner tartışmayı bir adım daha ileri götürerek TÜSİAD’ın Cumhuriyet tarihi içindeki en önemli burjuvazi hareketi olduğunu söylüyor. Bu hareket içinde yer alan aile ve grupların Türkiye’nin içinden geçtiği siyasi süreçte taviz vermediğini, tam tersine, hepsinin durduğu yerde durduğunu savunuyor.

- Cumhuriyet’in 100. yılını geride bıraktık, ikinci yüzyılın ilk senesi içerisindeyiz. - Sizi toplumsal ve siyasal itirazlarını her zaman çok canlı ve güçlü bir şekilde dile getiren bir iş insanı olarak tanıdık. Türkiye’nin bugün geldiği yeri nasıl değerlendiriyorsunuz? Hem kazanımlar hem de hayal kırıklıklarınız açısından değerlendirin isterim.

Çok dolu bir soru. Hayal kırıklıkları, kırgınlıklar, pişmanlıklar olsa da genelde ileri bakmayı tercih ediyorum çünkü insan ileri baktıkça, ümit ettikçe, üretken olmaya devam ettikçe, bunlara odaklandıkça insan olduğunu hatırlıyor. Yoksa hayatta olmanın çok da bir anlamı yok. Hele belli bir yaştan sonra mutlaka bir amaç, bir duruş çerçevesinde hayatın anlamını devam ettirmek lazım. Ben şahsi olarak böyle değerlendiriyorum.

Kendi adıma Türkiye 100. yılda olmasını istediğim yerde değil. Türkiye’deki sivil toplum alanı benim bu alanda etkin çalıştığım dönemin çok gerisine düştü. Gelinen nokta beklentilerimin çok gerisinde. Ama buna rağmen o hayal kırıklıklarına odaklanmak yerine geleceğe dair umutlarıma odaklanarak çalışıyorum. Elbette şu anda daha önce üstelendiğim görevlerde değilim. TÜSİAD başkanı olmak başka bir şey ya da KAGİDER kurucusu olmak başka bir şey. Ama inanıyorum ki bir özel sektör temsilcisi olarak memleketin sivil toplum alanına yapabileceğim katkılar hâlâ var. Boyner Grup içinde, sivil toplum alanına verdiğimiz önem çerçevesinde bir şeyler yapmaya çalışıyorum. Ben özel sektörün yıllardır savunduğu ve inandığı çizgide durmasının önemine inanıyorum.

- Daha önce üstlendiğiniz görevler arasında kuşkusuz en dikkat çeken ve en çok hatırlanan TÜSİAD başkanlığınız. 2010- 2013 tarihler arasında başkanlık yaptınız ve tam da o dönemin sonunda Türkiye’de kritik politik kırılmalar yaşanmaya başladı. 2013’ten önceki dönemde hayal ettiğiniz Türkiye’ye doğru yol alındığını düşünmenizin temel sebebi neydi?

Bir kere 15 sene evvel Türkiye, Avrupa Birliği’ne aday bir ülke gibi davranıyordu. Tabii Avrupa Birliği de bu geçen zaman içinde çok değişti ve kendi içinde sorunları var. Ancak yine de Avrupa Birliği hedefi Türkiye’deki demokrasi ve sivil toplum alanının yeşermesi için önemli bir kaldıraçtı. Bahsettiğim bu dönem içerisinde biz KAGİDER’de ‘kadın fonu’ diye bir şey kurduk. 340 tane irili ufaklı kadın derneğine fon sağlamaya başladık. Tüm bunlar sivil toplum alanını büyüten ve çok sesli kılan adımlardı. Oralardan bugün sivil toplum alanında çok daha kapalı, gittikçe merkezileşen ve herkesin kendi yankı odalarına kitlendiği farklı bir Türkiye'ye geldik. Tabii Türkiye’nin kendi iç dinamiklerinin yanında dünyadaki güç dengelerindeki bozulmanın da bu duruma etkisi oldu. Bu olumsuz gidişata rağmen bir yandan da toplumdaki farkındalık arttı aslında. Artık belli konular üzerinde daha çok konuşabiliyoruz. Toplumun farklı kesimleri ağırlıklı olarak kendi yankı odalarında kendilerine benzeyenlerle konuşuyor ve tartışıyor olsa da yine de sonuçta farklı kesimler birbirlerine ses veriyor. Her koşulda tartışma ortamının devam etmesi gerektiğine inanıyorum.

- Kutuplaşmaya rağmen farklı kesimlerin en alevli konuları bile tartışabiliyor olmasını artı hanesine yazıyorsanız, Türkiye’nin eksi hanesinin başında ne var size göre?

Toplumun her alanında artan şiddet. Şiddeti tamamen fiziksel bir şey olarak almayalım, şiddetin çeşit çeşit halleri var. Bugün sosyal hayatta ve siyasi hayatta karşı karşıya kaldığımız şiddet dili çok ürkütücü.

- Kadınlara yönelik şiddet dilinden mi bahsediyorsunuz?

Elbette kadınlara karşı kullanılan bir şiddet dili var ama benim bahsettiğim dil onun da ötesine geçen bir şey. Kadınlar ve erkekler birbirlerine karşı aynı şiddet dilini kullanır oldu. Eskiden nezaket diye bir şey vardı. Anneannem böyle konuşurdu, ben de onun gibi konuşmaya başladım! Ama hakikaten de o nezaketi mumla arar noktadayız. Bazen eski televizyon programlarını hatırlıyorum; siyasetçiler ya da kanaat önderleri her şeyi belli bir nezaket içinde tartışabiliyordu. Siyasetçiler birbirini iğneleyecek olsalar bile bunu bir nezaket çerçevesi yapabilirler, eskiden bu yapılabiliyordu.

- Zaman zaman aynı dili siyasetçilerin sokakta yanlarına gelen yurttaşlara karşı kullandığını dahi izliyoruz. Bir parti genel başkanının viral olan görüntülerini siz de izlemişsinizdir tahmin ediyorum.

Bir tek siyasi liderlere değil Türkiye’deki toplumun geniş kesimlerine sirayet etmiş olan bir dil bu. Belki iş dünyası biraz daha farklı çünkü hem çerçevesi belirlenmiş bir kurum kültürü içinde yaşıyorsunuz hem de dünyaya entegre olmak durumundayız. Ama memleketteki yaygın toplumsal kültüre baktığımızda bir şey yapanın yanına kar kaldığını görüyoruz. Hem yanına kar kalıyor hem de toplum o kişinin o yanlış davranışı yaptığını unutuyor. Kimse dünü hatırlamıyor. Dün hatırlanmadığı için de dün yapılanlar cezasız kalıyor. Artık neredeyse hiçbir şey ayıp değil.

- Neredeyse hiçbir şeyin ayıp olmadığı bir toplumsal düzen noktasına gelinmesinin temel sebebi nedir sizce?

Hesap verme ve bir konuda sorumlu olma meselesi bitti çünkü. Bakın bizim iş dünyasında ‘iyi yönetişim’ dediğimiz şeyin temelinde adil olma, şeffaflık ve hesap verme vardır. Biz kurumlarımızı yönetirken hâlâ bu prensipleri uyguluyoruz. Ama Türkiye genelinde bu prensipleri uygulayan çok küçük bir çevre kaldı. Adil olmak ya da şeffaf olmak ya da hesap vermek gibi bir derdi olmayan birçok lider ya da kişi rol model olarak toplumda yerlerini buluyorlar. Bu anlamda ciddi bir çürüme olduğunu düşünüyorum. Bu sadece Türkiye'de değil, bütün dünyada da böyle aslında. Ama Türkiye’deki doz çok yüksek. Bu düzen içinde haliyle en fazla erozyona uğrayan şey vicdan. Bu kelimeyi adeta kaybettik, kullanılmıyor bile.

- Türkiye’yi kadınları, çocukları ve ayrımcılığa uğrayan diğer grupları koruyan bir yasal çerçeve olan İstanbul Sözleşmesi’ne taraf olmaktan çıkartmak, o sözleşmenin isminin ‘İstanbul’ olmasını sağlayan hükümetin kendi icraatı oldu. AKP hükümetinin bu adımı size göre ne anlama geliyor?

Ben açıkçası kadın hareketi içinde olmuş biri olarak, cinsiyet eşitliği için çalışmış biri olarak kırgınım öyle söyleyeyim. Hem hayal kırıklığı duyuyorum hem kırgınım. İstanbul Sözleşmesi'nden ne için vazgeçildi? Ben onu tam olarak da anlayabilmiş değilim. Benim bunu ne insan hakkı perspektifinden ne de şiddet perspektifinden değerlendirmem çok zor. Orada başka bir şeyler orada döndü.

İstanbul Sözleşmesi adı altında deyince öyle acayip tartışmalar yaşandı ki. İş kadınların nafaka hakkına falan kadar gitti. Cezasızlık ortada olduğu sürece suç işleyenin tekrar suç işlemesi içinde gayet uygun bir ortam oluşmuş oluyor. Son 4 günde 9 kadın öldürülmüş. Televizyon dizilerine bakıyorsun, zaten tamamıyla bu şiddet, kadının aile içindeki yeri ve erkeklerin onun üzerine baskısı işleniyor. Şu dikkatimi çekiyor; eskiden gazetelerin ilk sayfalarının sağ üst köşesine konulan ‘günün güzeli’nin yerini televizyon dizilerindeki kadınlar aldı. Sanki gerçek bir şeymiş gibi dizi haberleri veriliyor. İşte efendim “Ayşe yakında Mahmut ile evlenecek” gibi haberler. Sonuçta gazetedeki diğer habere, yani “Son 4 günde 9 kadın öldürülmüş” diyen habere bakıp geçiyoruz. Hiçbir şey olmamış gibi hayat devam ediyor. Bu, şiddetin toplumda içselleştirilmesidir. Bu diziler adeta toplumun bu gerçeklerle yaşamak zorunda olduğunun kabul edilmesi gerektiğini anlatıyor gibi.

- Kadın özgürleşmesiyle demokrasi arasındaki ilişkiyi nasıl tarif edersiniz?

Dünyada demokratik sistemlerin çürümesini gördüğümüz zaman aslında cinsiyet eşitliğine karşı durmak antidemokratik düzenin en önemli mekanizmalarından biri. Ve bu kullanılıyor. Özellikle de bir kadın rolünün kısıtlanmasına karşı duruyorsa ona karşı yine şiddet gösteriliyor. Burada şiddeti şu anlamda kullanıyorum; bir insanı haklarından mahkûm etmek de şiddettir. Yani kadın özgürlük istedikçe daha büyük baskı görüyor. Maalesef siyasiler de bunu kullanıyorlar. Kadınların sesi yükseldikçe baskı yapma isteği de yükseliyor. Antidemokratik ortamın oluşmasında bu mekanizmanın da etkili olduğunu düşünüyorum. Bu tabii günlük hayata yansıyor. Mesela çocuklar da televizyon seyrediyor. Biraz önce bahsettiğimiz dizilerde olan biten çocukların da seyrettiği saatlere denk geliyor. Böylelikle bu dil toplumun geneline sirayet ediyor. Duyuyorum okullarda erkek çocuklarının da bu dili kullandığını.

- Popüler olan dizilerde takip edebildiğim kadarıyla hep erkeklerin dünyasında erkekler tarafından hizaya çekilmeye çalışan kadınların hikayeleri işleniyor. İster seküler kadın olsun ister muhafazakâr bir şekilde ancak o erkeklerin çizdiği çerçevede davrandıklarında kabul gören kadınlar var. Bir yandan onların mücadelesini izliyormuşuz gibi sunuluyor ama aslında yumuşak başlı kadın özlemi alttan alta işleniyor. Sizi de dizilerde rahatsız eden şey bu sözlerinizden........

© T24