Irk dediğimiz şey kültür ve kültürlenmenin tam içinde, merkezindedir. Varlıkta saf bir şey olmadığı gibi yabancı bir şey de yoktur. Kendi dışındaki her benzemezi bir sapma ve skandal olarak görme, insanın zindanı; bir tür tecrit ve ebedi mahkûmiyettir.

• ABDULKADİR İLGEN
• 4 Mart 2024

“İnsanlar çeşitliliği daha çok bir yaratılış aykırılığı

ya da bir skandal olarak gördüler…”*

C.L. Strauss

Farklılık sadece farklı kültürler arasında değil, aynı kültürel bütünlük içindeki tabakalar, sınıflar, dinî ve mesleki gruplar şeklinde de karşımıza çıkabilir. O yüzden kültürel çeşitlilik durağan değil, dinamik bir kavramdır.

“İnsanlık, kabilenin, dil birliği olan topluluğun, hatta bazen köyün sınırlarında biter; öyle ki, ilkel diye adlandırılan büyük toplulukların çoğu, onlara göre tümüyle ‘kötüler’, ‘reziller’, ‘yer maymunları’, ya da ‘bit yumurtaları’ndan oluşan diğer kabile, topluluk ve köylerinden insanlığın -ya da doğanın- erdemlerini paylaşmadıklarını varsayarken, kendilerini ‘insanlar’ (hatta bazen) -hafifçe fısıldayalım ki- ‘iyiler’, ‘mükemmeller’, ‘kusursuzlar’) anlamına gelen bir adla tanımlamışlardır” (Strauss, 2020: 27).

Bu sadece insan ve toplum hayatında değil aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin yer aldığı canlılar dünyasında da böyledir. Orada da genetik ve epigenetik iç içe, yan yanadır. Orada da medeniyetin anası sayılabilecek kurucu mahsullerden buğday, arpa, mercimek, bezelye, nohut ve burçak artan etkin sulamayla birlikte taşıdığı protein miktarını nişastayla ikame ederek bambaşka hale geçti. Kalp krizinin ilk nedenlerinden biri olan obezitenin ilk nüveleri pekâlâ burada, söz konusu mahsullerdeki nişasta oranındaki artmada aranabilir. Benzeri, yabani sığırların ilk evcilleştirildiği yer olan Çatalhöyük’teki hayvanlarda yaşandı. Onlar da zamanla saldırganlık ve dayanıklıklarını kaybettiler.

Demek ki türlerin içerik ve şekillerinde oluşan değişimler yaratılışa ilişkin iyi veya kötü şeklindeki sabit bir veri veya ontoloji değil, daha çok zaman içinde insanın kendisi de dâhil her şeyin değiştiği bir süreçtir. İnsan türünün anatomi ve morfolojisi de öyle. Orası da sürekli değişim içinde kaynayan bir kazan.

Irk Kültürün Neresinde?

İnsanların beklemedikleri bir durumla karşılaştıklarında verdikleri ilk tepki, yadsıma ve reddiyedir. Bu sadece inanç, davranış, yaşam ve düşünce biçimlerindeki farklılıklar karşısında değil, morfolojik çeşitlilikler karşısında da böyledir ve bu tür durumlarla karşılaşılınca bu bizden değil, buna izin verilmemeliydi vb. türünden bir irkilme, ürperti, tiksinti, korku veya nadiren de olsa bir hayranlık hissiyle karşı karşıya gelinir.

Bu, ilk insandan beri böyledir. Orada da ormana ilişkin anlamına gelen “yaban” sözcüğü insan kültürünün karşıtı olan hayvansı anlamında kullanılmıştır. Yaban, yabancı ve öteki de buradan türetilmiş olarak bizim gibi olmayana ilişkin bu aykırılığı ifade etmiştir. Tıpkı ana karnından dünya evine düşen insanoğlunun dramı gibidir sosyalleşme süreçlerinde yaşanan da. Ne demişti Yunus:

“Ata belinden bir zaman anasına düştü gönül

…

Vatanumdan ayırdılar bu dünyaya düştü gönül

…

Ağzıma emcek virdiler nefs kabzına düştü gönül

…”

Sonra ne oldu dersiniz? Ne olacak, “akıl bana yoldaş oldı sultanlığa düştü gönül” der Büyük Yunus. Dahası da vardır: “Güzeller katında biter sevi-sevüye düştü gönül”. Yunus’un imgeli biçimde anlattığı bu süreçler teneşirde sona erer. Fakat burada önemli olan bir yabandan başka bir yabana giden gönlün serüvenleridir. Halden hale giren bu nesne, gönül denilen şey aslında İbn Sina gibi filozofların Yunan kaynaklarından mülhem olarak “Nefs-i natıka” diye tesmiye ettikleri insandan başkası değildir.

Toplum da öyledir. O da kolektif bir nefs-i natıkadır. O da halden hale geçer. O da her hal ve durumda bir kendilik ve yabanıllık aşamasına ulaşır. Bir an gelir yaban olan tanış olur, bir dem de gelir tanış olunan benlik olur, kimliğin kendisi haline gelir. Bunların hepsi birer süreç olarak canlı organizmanın an-be-an değişen halleri, dur durak bilmeyen yol izleri ve onların hatıralarını taşır.

Kimlik böyle, ırk böyle, ulus böyle, kültür böyle, ortak hafıza böyledir. İşte tam da bu yüzden ırk dediğimiz şey kültür ve kültürlenmenin tam içinde, merkezindedir. Varlıkta saf bir şey olmadığı gibi yabancı bir şey de........

© Perspektif