Vergi alacaklısı devlet ile vergi borçlusu konumunda olan mükellefin vergilendirme yetkisinden kaynaklanan vergi ilişkisi, vergi hukuku kuralları doğrultusunda uygulanmaktadır. Bu ilişki vergi kanunlarının yer, kişi ve zaman bakımından uygulanmasına göre şekillenmektedir.

Vergi ilişkisini sona erdiren dolayısıyla vergi borcunu ortadan kaldıran olağan yol mükellefin vergi borcunu ödemesidir. Bununla birlikte ödeme yapılmadan da vergi borcunu sona erdiren haller mevcuttur. Terkin, af ve zamanaşımı hallerinde de vergi borcu ortadan kalkabilir.

Vergi alacağının tahsil ve takip imkânını sona erdiren bir neden olarak zamanaşımı, vergi kanunlarının zaman bakımından uygulanmasını sınırlandırmaktadır. Vergi kanunlarının işleyişine sınır getirilmesinin altında yatan gerekçe ise kamu yararının sağlanmasıdır. Devletin zamanaşımı süresi dolan bir alacağı için herhangi bir idari işlem yapma imkânı kalmayacaktır. Bu şekilde zamanaşımı süresi dolan, tahsili imkânsız hale gelen alacağı için takip zorunluluğu ortadan kalkacaktır. Mükellef ise zamanaşımının dolması ile mükellef ödevleri kapsamında düzenlenen defter, kayıt ve belgeleri muhafaza ve ibraz yükümlülüğü sona erecektir. Zamanaşımı vergi hukukumuzda tarh ve tahsil zamanaşımı şeklinde düzenlenmiştir.

Tarh zamanaşımı, vergiyi doğuran olay gerçekleştikten sonra zamanaşımı süresi içinde verginin tarh edilerek mükellefe tebliğ edilmemesi nedeniyle ortaya çıkan zamanaşımı iken; tahsil zamanaşımı, tahakkuku gerçekleşmiş bir verginin zamanaşımı süresi içinde tahsilinin gerçekleştirilememesi nedeniyle ortaya çıkan zamanaşımıdır. Tarh zamanaşımına Vergi Usul Kanunu’nda, tahsil zamanaşımına ise 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanunu’nda yer verilmiştir. Her iki çeşit zamanaşımında da zamanaşımını kesen ve durduran nedenler sayılmıştır. Zamanaşımını kesen ve durduran nedenler farklı hukuki sonuçlar doğurmaktadır. Bu çalışmada tahsil zamanaşımı konusu üzerinde durulacaktır.

Zamanaşımına ilişkin genel açıklamalara yer verildikten sonra, tahsil zamanaşımını durduran ve kesen durumlar ele alınacaktır. Özellikle tahsil zamanaşımını kesen nedenlerden ödemenin zamanaşımını kesme hususundaki özellikli durumu irdelemeye çalışılacaktır. Vergi idaresinin tahsil zamanaşımı sona erme aşamasında olan alacakları için zamanaşımına uğramasını önlemek üzere küçük miktarlarda, mükellefin haberi olmadan yapılan ödemelerin hukuki niteliği Danıştay kararlarından yola çıkarak değerlendirilecektir.

Vergi İlişkisini Sona Erdiren Bir Neden: Zamanaşımı

Vergi, alacaklı kamu idaresi ile yükümlüsü arasındaki kanuni bir borç-alacak ilişkisidir. Özel hukukta yer alan borç-alacak ilişkisi tarafların eşitliği ilkesi ve irade serbestliği ilkesi gereğince karşılıklı istekleri ile meydana geldiği halde vergi ilişkisi sebebiyle doğan borç-alacak ilişkisi vergi kanunları hükümleri çerçevesinde vergiyi doğuran olayın ortaya çıkması ile başlamaktadır. Bu ilişki kanunların verdiği yetkiye dayanarak devlet tarafından oluşturulur. Vergilendirmeye yönelik işlemler tek yanlı idari işlem niteliğine haiz olduğundan, vergi idaresince karşı tarafın rızası alınmaksızın icrai olarak tesis edilmekte ve hukuki sonuç doğurmaktadır. Söz konusu borç-alacak ilişkisini ortadan kaldıran nedenlerden biri de zamanaşımıdır.

Zamanaşımı genel bir ifade ile “yasanın belirttiği koşullar altında bir zaman geçmesiyle bir hak kazanmak, bir yükümlülükten kurtulmak veya bir hakkı talep etme imkânını kaybetme durumu” şeklinde ifade edilmektedir. Zamanaşımı vergi alacaklısı konumunda olan devletin, bu yetkisini ancak belli sürelerde kullanabilmesinin yasal zeminini oluşturmaktadır. Kanunlarda düzenlenen süreler sona erdikten sonra vergi idaresinin vergi alacağına ilişkin tahakkuk ve tahsil işlemlerini gerçekleştirme hakkı ortadan kalkmaktadır. Zamanaşımı her vergi kanununda belirlenen sürelerce dikkate alınmakta ve bu sürelerin sona ermesi ile herhangi bir idari işlem yapılmasına gerek olmaksızın vergi borcu kendiliğinden sona ermektedir.

Vergi hukukunda zamanaşımı, “alacaklı kamu idaresinin kanunda belirlenmiş süreler içinde vergiyi tarh ve yükümlüye tebliğ etmemesi veya tahsil aşamasına gelmiş vergiyi gerekli işlemleri yaparak yine belirli süreler içinde tahsil etmemesi halinde, bu işlemleri yapma yetkisini kaybetmesidir”. Vergi hukukunda tarh ve tahsil zamanaşımı olmak üzere iki çeşit zamanaşımı düzenlenmiştir.

Tarh zamanaşımı Vergi Usul Kanunu’nda; vergi tarh zamanaşımı, ceza tarh zamanaşımı, düzeltme zamanaşımı olarak düzenlenmiştir. Tahsil zamanaşımı ise 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanunu’nda yer almaktadır. VUK 113 ile 114. maddelerinde tarh zamanaşımına ilişkin hükümlere yer verilmiştir. AATUHK’nın 102. maddesinde ise tahsil zamanaşımına yönelik düzenlemeler bulunmaktadır. Zamanaşımının yasal olarak düzenlenmesinin çeşitli gerekçeleri bulunmaktadır. Bu gerekçeler başlıklar itibariyle şu şekilde sıralanabilir.

• Zamanaşımı kamu yararının temin edilmesine yönelik getirilmiş bir düzenlemedir. Zamanaşımı ile vergi alacağına ilişkin dava açma hakkı sona erdiğinden, yargının iş yükünün azalması ve dava sayılarının etkin bir yargılama yapmaya elverişli olan seviyede kalması sağlanabilir.

• Mükelleflerin muhafaza ve ibraz yükümlülüklerinin zamanaşımı süresi ile sınırlandırılması ispat ve delil kurumuna işlerlik kazandırmaktadır.

• Zamanaşımı, medeni hukukta yer bulan objektif iyi niyet kuralının sınırını belirlemektedir. Vergi alacağı bu kural çerçevesinde ancak belli bir zaman aralığında isteme ve tahsil etme yetkisi kapsamındadır. Vergileme yetkisinin belirli bir süre ile sınırlanması ile kamu yararının gerçekleşmesi amaçlanır. Devlet vergiden doğan alacak hakkını belirli bir süre içerisinde kullanmamışsa, bu hakkını daha sonra kullanmak istemesi gerek toplumun gerekse vergi yükümlüsünün çıkarlarına aykırıdır.

• Zamanaşımı, vergi idaresine etkinlik kazandırmaktadır. Vergi dairesinin zamanaşımına uğrayan eski bir vergi alacağına ilişkin takip etme zorunluluğu kalkmaktadır. Vergi idaresi geçmiş yıllara ait ekonomik verimliliği azalmış ve güncelliğini yitirmiş vergilerle uğraşma yerine, yeni vergi kaynaklarının........

© Hukuki Haber