Diğer

30 Aralık 2024

Venedik Komisyonu, 9 Aralık 2024 tarihinde Türkiye’deki Hâkim ve Savcılar Kurulu (HSK) ile ilgili bir rapor yayınladı. Venedik Komisyonu Avrupa Konseyi’nin önemli bir organı. Avrupa’nın önde gelen hukukçularının hazırladıkları raporlarla üye devletlerdeki demokrasi, hukuk devleti alanalarındaki eksikliklere dikkati çekiyor ve bunların düzeltilmesi için önerilerde bulunuyor. Bu raporlar AİHM kararlarında da etkili oluyor.

HSK’a benzer kuruluşlar Avrupa’da birçok devlette mevcut. Amaç hukuk devleti ilkelerine saygı gösterilmesini sağlamak. Bu ilkelerin başında yargının ve yargıcın bağımsızlığı geliyor. HSK’lar her ülkede yargı bağımsızlığının anahtarı. Yargı bağımsızlığı olmadan kuvvetler ayrılığından, fren denge mekanizmasından, demokratik bir rejimden söz etmek olanağı yok. Bağımsız bir yargı yoksa, bireyin hak ve özgürlüklerinin de güvencesi yok demektir. Bağımsız bir yargının olmaması aynı zamanda adil yargılanma hakkının da ihlalidir. Yargı bağımsızlığının sağlanması için önce HSK’nın bağımsız olması gerekir.

Venedik Komisyonu’nun raporu Türkiye’deki HSK hakkında yazılan ilk rapor değil. Bu konuda yazılan pek çok rapor var. Bütün bu raporlarda varılan sonuç HSK’nın bağımsız olmadığı. Raporlar bu konudaki endişeleri dile getiriyor.

Venedik Komisyonu 2017 referandumu ile ilgili raporunda yeni Anayasa ile Cumhurbaşkanı’nın aynı zamanda bir siyasal parti başkanı olabileceğini, dolayısıyla HSK’ya atama yetkisine sahip olduğu 13 üyeden 6 üyenin siyasal atamalar olacağını belirtmişti.

AİHM 2020’de kabul ettiği Selahattin Demirtaş kararında Venedik Komisyonu’nun bu gözlemine yer verdi.

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Türkiye’nin uygulamamakta ısrar ettiği AİHM’in Kavala ve Demirtaş kararlarıyla ilgili kararlarında, “genel önlemler” başlığı altında, Türkiye’den HSK’nın yürütmeden bağımsız olmasını sağlayacak önlemlerin alınmasını talep etti. Aynı kararlarda, yargının tarafsız ve bağımsız olmamasından duyulan endişe de belirtildi.

Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi 2022 yılında aldığı bir kararda, HSK’nın oluşumu nedeniyle, yargı bağımsızlığının güvence altında olmadığına değinir.

Benzer eleştirileri Avrupa Birliği Komisyonu’nun Türkiye’yi izleme raporlarında, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri’nin ya da B.M. İnsan Hakları Komisyonu’nun raporlarında da görmek olanağı var.

Anayasa’nın 159. Maddesine göre, HSK 13 üyeden oluşuyor. Adalet Bakanı HSK’nın başkanı, müsteşarı da doğal üyesi. Geri kalan 11 üyesi de şöyle saptanıyor: 4 üyesi Cumhurbaşkanı tarafından atanıyor, bunlardan 3’ü adli yargıdan, biri idari yargıdan. 7 üye ise TBMM tarafından seçiliyor. Bunlardan 3’ü Yargıtay’dan, 1’i Danıştay’dan, 3’ü ise öğretim üyesi ve avukatlar arasından. Seçim usulü de şöyle: Adaylık için başvurular TBMM, Anayasa ve Adalet Komisyonu üyelerinden oluşan Karma Komisyon’a gönderiliyor. Karma Komisyon’un her bir üyelik için üç aday belirlemesi gerekiyor. Birinci turda üçte iki çoğunluk, ikinci turda beşte üç çoğunluk aranıyor. İki turda da adaylar belirlenemezse, her bir üyelik için en çok oyu alan iki aday arasında da ad çekme usulüyle adaylar belirleniyor. TBMM bu adaylar arasından her bir üye için seçim yapıyor.

Bu aday belirleme usulünde ilk bakışta muhalefetin gösterdiği adayların da HSK’a üye olma şansı var gibi gözükse de bu yanıltıcı bir görünüm. Karma Komisyon’da AKP-MHP bloku çoğunluğa sahip olduğundan en çok oy alan iki aday arasında çekilen kura iktidarın gösterdiği adaylar oluyor.

Venedik Komisyonu’nun HSK’nın oluşumuna ilişkin görüşleri şöyle özetlenebilir:

Avrupa standartlarına göre HSK’nın en az yarısı meslektaşları tarafından seçilen yargıç ve savcılardan oluşmalıdır. Bunun amacı siyasal makamların müdahalelerini önlemek ve HSK’nın yargıç ve savcıları temsil etmesini sağlamak.

Türkiye’deki HSK’nın 8 üyesi yargıç ve savcılardan oluşmasına karşın, meslektaşları tarafından seçilmiş değillerdir.

HSK üyelerinden dördü Cumhurbaşkanı tarafından atamakta: Bu atama için bazı şekli koşullar öngörülmekteyse de atama Cumhurbaşkanı’nın hiçbir kriter olmaksızın takdirine bırakılmıştır. O........

© T24