“Onun gözünde iki İstanbul vardır: Camilerinin kurşun kubbelerinde fetih ordularının miğferleri duran İstanbul!” (Bu benzetmeyi hatırlarsınız: “minareler süngü, kubbeler miğfer”)

Ve “Bir de ikinci İstanbul. Beyoğlu!” vardır: “Damarsız, kansız bir toprağın ayağa kalkmasını andıran bu beyaz binalar! Çamurun bayramlık elbisesini giydiği, taşın sonradan görme olduğu bu caddeler! Panayır tiyatrolarına benzeyen bu evler! İçinde Konyalı Rum’un, Antepli Ermeni’nin komita oynadığı odalar! Bu yerde en korkak gözler, bir şapkanın gölgesinde, korkunç olur ve bir şapkanın altında bu sokaklarda Samatyalı Şarlmanlar, Tatavlalı Venedik Dojları dolaşır. (…) Beyoğlu, fethedilmeyen İstanbul’dur.”

“Adnan, Beyoğlu’ndan, romanına yazdığı bu satırlarla iğrenirdi; fakat, gittiği zaman, Beyoğlu’nu, yazdığı kadar fena bulmuyordu. Hatta orada oturabilirdi. (…) Fakat Adnan’ın bu tarafı, vücudunun o kadar derin bir yerinde gizleniyordu ki bunu kendisi bile görmüyordu.”

Adnan’ın derin gizlerini önemsiyorum. Bu nedenle bir paragrafı aktaracağım: “Adnan, (…) Hidayet’in konağında tunçlu koltukların, sırmalı kitapların, tek gözlüklerin, yemek listelerinin sahte, yalınkat, boyadan ibaret Avrupası’ndan -kendi de farkında olmayarak- bıktıkça Şair Raif’in, Koca Ragıp lahdinin içindeki gizli şarka kaçardı.”

Mithat Cemal Kuntay, Adnan için kullandığı, “kendi de farkında olmayarak” ve “bu tarafı, vücudunun o kadar derin bir yerinde gizleniyordu ki bunu kendisi bile görmüyordu” cümleleri ile ne tür bir “ikili olma” halini işaret ediyor?

1876-1920 arası dönem, emperyalizm ve savaş kavramlarını yoğun kullanmayı gerektiren sert ve sıcak bir dönem. Acaba Kuntay, bu ahval ve şerait içinde şuursuzca yalpalayan bir karakterin gerçekliği kavrama yetersizliğini mi mesele edinmiştir? Ve buradan doğacak gerilim okurlarda romanın sayfalarını çevirme enerjisi mi oluşturacaktır?

Merakım, sorularım şimdilik bir kenarda dursun. Buradan yan bir dal’a sıçrayacağım. Yukarıdaki Beyoğlu tanımlanmasına Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Aydaki Kadın adlı romanından bir Beyoğlu tanımlaması ekleyeceğim:

“Ermeni, Rum, Yahudi tüccarlar… Alabildiğine yaşamak hırsı, kadın ve para avcılığı, alkol, adab-ı muaşeret ve alakasızlık su gibi akıyordu. Belki bizden fazla okuyorlar, muhakkak bizden fazla çalışıyorlar hatta belki bizden fazla ve iyi düşünüyorlar fakat bir çeşit kapanma ve alakasızlık bütün imkânları kurutuyor. Bir yığın kabuklaşmış süfre… Her şeyi satıhtan almaya........

© P24