Üç İstanbul romanının İstanbul’una şöyle bir bakalım. 1885 senesinde nüfusu 873 bindir. Acaba hangi semtlerde kimler yaşamaktadır? Bir yerden bir yere nasıl gitmektedirler? Semt sakinlerinin gündelik hayatları nasıldır? Bu hususları merak ediyorum. Fakat bu soruların cevaplarını temin etmek zahmetli bir iş.

Tembel fakat şanslı olduğum için, Hagop Baronyan’ın (1843-1891) İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti (Can Yyn.) kitabı sorularımın bir kısmına cevap olarak imdadıma koştu. Ortaköy’den başlayalım:

“Köyün ileri gelenleri birkaç sınıfa ayrılır. Bir bölümü yalnız diplomatik işlerle uğraşır. Bu sınıftaki insanlar meyhanede rakı şişesi önlerine geldiğinde Doğu politikası hakkında Gladstone ne konuşmuştu, Bismarck ne tutum takınacak, Kumandınios, Kheorsiosi’ne ne yazdı, bilmek isterler. Tüm bunlara tatminkâr cevap alamadıkça meyhaneden dışarı çıkmazlar. Diğer zümre diplomatik konulardan sıkılır. Bunlar için rakının üstüne tuzlu balık mı, et mi, meyve mi yenileceğinin bilinmesi gerekir.”

Büyüklerimiz boşuna öğretmedi bize Nedim’i: “Meyhâne mukassî görünür taşradan ammâ /Bir başka ferah başka letâfet var içinde”.

Ortaköy meyhane ehlinin sözünü ettiği Gladstone, XIX. yüzyılın ikinci yarısında İngiliz politik hayatının önemli kişisidir. Otto von Bismarck da yine XIX. yüzyılın ikinci yarısında Almanya’nın birleşmesinde önemli rol oynayan bir devlet adamı. Sosyal sorunların kan ve kılıç ile çözülebileceği zihniyetinde bir adam. Devlet adamlarında yaygın görülen bir zihniyet. Prusya egemenliğinde güçlü bir Almanya murad etti, muradına erdi. Almanya’nın bu “performansı” Osmanlı’nın nazar-ı dikkatini celbedecektir:

“Almanya ve Prusya’nın göz alıcılığı, Abdülhamid’e mahsus değildi. İttihat ve Terakki önderliği de, Almanya’yı askeri müttefikten öte ‘rol modeli’ gibi görecektir.” (T. Bora, Cereyanlar, İletişim Yyn.)

Hagop Baronyan rehberliğinde İstanbul semtlerine devam ediyorum. Üç İstanbul romanından bir miktar uzaklaşacağım. Fakat İstanbul’dayım ve 19. yüzyılın ikinci yarısındayım. Yolum, kaçınılmaz olarak Üç........

© P24