İnsan için olmazsa olmaz bir değerler manzumesi olan edep; “zarafet, iyi ahlâk, ilke, ince duygu, erdem, gelenek, görenek, her şeyin hakkını vermek, güzel terbiye, insanlara söz ve fiille güzel davranışta bulunmak” gibi mânâlara gelmektedir.

Edep, medeniyet ve kültür tarihimizde, mevkiler/makamlar, meslekler/sanatlar; eğitim-öğretim; mektep-medrese; tasavvuf-tarikat-tekke; ilmî meseleler; ibadetler, duâ, Hatm-i şerif, Mevlid ve sâir merasimler; yeme-içme, giyim-kuşam, temizlik gibi günlük meşguliyetler; her türlü beşerî münasebet ve hayatın bütün yönleriyle alâkalı bilgiler ve yakışan en güzel davranış tarzları hakkında kullanılan bir kurucu ve kuşatıcı tabirdir.

Edep, dinin bir zevk hâline getirilerek muhabbetle yaşanmasının sonucu olarak, hayırlı ve faydalı bilgilerle davranış alışkanlıklarını ifade eder ki Hazreti Kur’ân ve Sünnet-i Nebeviyye bu bilgi ve davranışların kaynağıdır.

Edep, her kime ulaşmışsa, özündeki güzellik dolayısıyla takdir hissi uyandıran bir mânâ elbisesidir. Dili, davranışları/fiilleri ve nefsi eğitip sıradanlıktan uzaklaşmak ve huy güzelliğine mâlik olmak demektir.

Edep, ahlâkın güzelleştirilerek iffet, hilim, sabır, hukuka tâbiyet, hak ve hakikate riâyet, vakar, merhamet, samimiyet, yardımlaşmak/paylaşmak gibi erdemlerle nefse çekidüzen vermektir. Nefsin ıslahının ardından da ancak mümkün olan dilin edebi ise söze üslûp ve tat katmak ve edeb/iyat aracılığıyla eğitilmektir.

Edep, kendisiyle her türlü hatadan sakınılabilen kaidelerin cevherini bilmekten ibarettir. Ayrıca edep, bir toplumda örf, âdet ve kural hâlini almış iyi tutum ve davranışları kazandıran bilgi anlamında da kullanılmaktadır.

Edep, ahlakî-dinî konular, gelenek ve görenek, görgü/muaşeret kuralları gibi mânâlar yanı sıra, aydın olabilmek için gerekli bilgileri ve genel kültürü ifade eden bir terim olarak da kullanılmıştır. Söze ve yazıya üslûp katmak demek olan edebiyat dahi edeptendir.

Aşk makamında yegâne usûl, edeptir. Güzeli güzel yapan edeptir, edep ise güzeli sevmeye sebeptir. Varlık âleminde henüz hamlıktan kurtulmamış insan ve şeytandan başka her şey edebe riâyet etmektedir ve kâinatta düzen bu sâyede devam etmektedir. Nitekim gök cisimleri edepleri sebebiyle aydınlık, melekler de edebleri sebebiyle mâsûm ve temizdirler.

Edep, dindir, sırr-ı İlâhîdir ve ayet ayet Kur’ân’dır. Çünkü iman şeriatı, şeriat de edebi gerektirir.

Edep, geceye ve gündüze ışıklar saçan bir kandildir. İnsanı süflâdan ulyâya terfi ettiren bir mânâ rutbesidir.

Edep, insanı melek-sıfat eyleyerek erdem ve ahlâk sahibi olmasını sağlayan gönle ve göze hitap eden güzellikler gülzarıdır.

Edep, mânâ lezzetini tadarak lütufla gitmeye sebeptir.

Edep ardır, hayâdır, utanma ve sakınma melekesidir. Bu vasıflarıyla insanı hayvandan ayrı kılar. Mâzallah, utanma duygusu gidenin kalbi ölür.

Edep, kişiye insanlık sâfiyeti ve asâleti vererek onu daima diri tutan bir can suyudur adeta.

Edep, kimde varsa ona değer katar, çok söyleyen olmaktan alıkoyar ve sükûtî eyler.

Hiçbir süs, edep kadar güzel değildir. İnsanın edebi kadar ederi, akl-ı selîmince edebi vardır; vakıa akl-ı selîm kalb-i selîme götürür.

Edep, kişiyi başpehlivan eyler ve yiğitler arasında içtima ettirir.

Edep, sarf ettikçe artan bir sermayedir.

İnsanın dini edeple kâimdir. Arttıkça değerlendirir, sevdirir, insana yüksek terbiye ve karakter kazandırır.

Edep, halk arasındaki söz zamanında dile sahip olmak, tenhada da kalbini korumaktır.

Edep, kişinin gönül aynasından yansıyan bir nurdur ve kendisini azık eyleyen yolcuyu arifler zümresine götürür. Hani her şey zıddı ile kaim ya: edep edepsizden de uzak tutar ki yüz yer olmasın ve gönül aynası kararmasın.

Edep, “Lâ ilâhe illallah” şehrine “Muhammedun Resûlullah” kapısından girmenin adâbıdır. Hürmet etmeyi ve........

© Maarifin Sesi