Her sabah, yüzlerce aydınlatma tasarımının sergilendiği ofisime girerken gözüm her defasında tek bir tanesine takılır. Sanıyorum bu algıda seçicilik. Konuşma dilinde mesleki deformasyon olarak tanımladığımız kavram, algı biliminde, algıda seçicilik olarak izah edilir. Bu kavramı ilk kez ODTÜ'de Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümünde okurken, Psikoloji Bölüm binasına giderek aldığımız anfi derslerinden birinde, değerli hocam Umur Talaslı'dan öğrenmiştim; dersimizin ismi Perception/ Algı idi. Geçtiğimiz yıllarda yaşamını yitiren bu çok kıymetli hocamızı bu vesile anmak isterim.

Özgür Ansiklopedi Wikipedia algıda seçiciliği şöyle tanımlıyor:

“İnsanın algı sürecinde etkili olduğu kabul edilmiş psikolojik bir kavramdır. Çevrede bulunan uyarıcılardan, olaylardan ya da nesnelerden bir ya da birkaçına dikkati yöneltmektir. Kişinin daha önce yaşadığı deneyimlerin, önyargıların, rüyaların ve benzer her türlü duygulanımın o anki algılama düzeyinde etkili olduğunu ifade eder.

Algıda seçiciliği etkileyen dış etmenler; uyarıcının şiddeti, aşırı zıtlık, hareketlilik, süreklilik, tekrar, alışılmışın dışındaki uyarıcılar ve tanışıklıktır. İç etmenlerse; beklenti, ilgi, gereksinim ve inançtır. Kişi ihtiyaçlarına ya da dış uyarıcılara göre algıda seçim yoluna gidebilir. Örnek vermek gerekirse gündelik hayatta defalarca karşısına çıkan hamile kadınları fark etmeyip ancak hamile olduktan sonra hamile kadınların varlıklarının farkına varması. Veya bir insanın dikkatini mesleğiyle ilgili haberlere yöneltmesi gibi. Kişi bu yönelmeleri bilinçli olarak yapmaz.”

Biz tasarımcılar mesleklerimizle ilgili olarak çevremizden fazlası ile uyarılırız. Yapılı çevremizdeki her şey bir tasarım unsurudur ve bu durum bizi bu nesneleri, araçları, yapıları, giysileri analiz etmeye yönlendirir; bazen durum işin içinden çıkılmaz bir hal alabilir. Oldukça kötü tasarlanmış bir restorandan yemeği yarım bırakıp çıktığımı, yüzü estetik operasyonlarla fazla tasarlanmış bir hanımefendi ile sohbeti kesmek için gözlerimi kaçırdığımı, bana hediye edilen bir mutfak eşyasını berbat tasarımı yüzünden hemen elden çıkardığımı itiraf edebilirim. Bazı filmleri sırf mekan, sahne tasarımı, çeşitli eşyalar veya kostümler yüzünden seyretmekte güçlük çektiğim olmuştur. Sanıyorum bu durum bir el cerrahı, bir otomobil satıcısı veya aşçı için de öyle olmalı. Her gün ilgilendiğimiz konular her ne ise, ister istemez bilincimiz bizleri sadece onlara odaklı kılıyor.

Her sabah gözümün onlarcası arasından takıldığı aydınlatma bir masa lambası. Çok ince opalin camdan, oldukça feminen bir tasarım çizgisiyle üretilen bu lamba, geniş tabanı üzerinden bir kuğu boynu gibi kıvrılan forma sahip; kusursuz bir İtalyan işçiliği ile üretilmiş. Altında kaide olarak kullandığımız antika ahşap oyma sütun üzerinde tek başına yıllardır bizimle birlikte duruyor; Muhtemelen bu sebepten insanlar bu lambayı da antikalardan biri sanıyor ve böylece bu lamba, saklanabiliyor. Bir gün yeni bir sahibi olursa arkasından obsesif bir biçimde üzüleceğim; hem de böyle bir tasarımı kim anlayıp, sevip sahip olur diye de merak edip sevineceğim. Aslında algıda seçiciliğimin sebebi lambanın tasarımı değil, tasarımcısı. Size bugün ondan bahsedeceğim; Eva Zeisel

Bu lamba, Macar asıllı tasarımcı Eva Zeisel,’e ait. 1906 yılında Budapeşte’de dünyaya gelen Eva Amelia Striker 2011 yılında 105 yaşında bu dünyadan ayrıldı. Ardında kültürel miras niteliğinde bir yaşam bıraktı. Eva, aralarında müzisyenlerin tasarımcıların, edebiyatçıların ve sosyologların olduğu birkaç isimle birlikte, hayatımda bana en ilham veren kadınlardan biri olarak kişisel tarihimde yerini aldı.

Eva, ünlü bir tasarımcı olarak, yenilikçi ve etkili çalışmalarıyla sanat ve tasarım dünyasına kalıcı bir iz bıraktı. Uzun ve başarılı kariyeri boyunca Zeisel, seramik alanında devrim yaratarak geleneksel form ve işlev anlayışını sorgulayan taze ve benzersiz bir bakış açısı getirdi. Sanatsal duyarlılığı pratiklikle birleştirmesi, onu sektörde gerçek bir öncü haline getirdi.

Bir tasarımcı olarak Eva ile ilk tanışmam, Koleksiyon Mobilya’da geçen yıllarımda, onun........

© Gazete Duvar