Michel Foucault’nun “kapatılmalar” teorisinin önemli bir alanını hapishaneler oluşturur. Onun hapishaneler bahsi kurumun yapısını, tarih içinde dönüşümünü, bir gözetim ve ceza tekniği olarak nasıl işlediğini çözümlemeyi içerir. Düşünürün bu konudaki tartışmasını salt bir hapishane karşıtlığı olarak okumak da yanıltıcı olur çünkü filozofun sorunsallaştırdığı şey, gözetleme ve cezalandırma teknikleri çerçevesinde gelişen cezaevi rejimidir.

Foucault’nun “Hapishaneye ‘Alternatifler’”(1) adlı metni bu açıdan epey önemli çünkü bana kalırsa burada hapishane rejiminin işleyişini tarihsel bir devamlılık içinde takip edebildiğimiz gibi, düşünürün bu konuyla ilgili meselesini de zihnimizde netleştirebiliyoruz. Bahsettiğimiz bu metin içinde ayrıca, konuyla ilgili Sylvain Lafleur’un, “Foucault İle Birlikte Cezaya İlişkin Güncelliğimizi Düşünmek” yazısına ve Tony Ferri ve Anthony Amicelle ile yapılmış söyleşilere yer veriliyor.

Foucault bu metninde en başta “alternatifler” kavramını sorunlu bulduğunu ifade ediyor, çünkü burada şöyle bir soru açığa çıkıyor: Ne oldu da hapishaneye “alternatif” bulma durumu ortaya çıktı? Çünkü uzundur tartışıldığı halde hapishanenin öyle işlevini kaybettiğini söyleyebilecek durumda değiliz ki Foucault, şu cümlelerinde bu konudaki fikrini açıkça belirtiyor: “Bana hiç de hapishane başarısız olmuş gibi gelmiyor. Bence gayet başarılı oldu.”

Hapishaneye “alternatif” düşünülmesi başka bir sorun daha doğuruyor, bir ceza rejiminin yerine koyulacak şey, onu ortadan kaldırmıyor, tam tersine başka şekillerde devam etmesine sebep olabiliyor. Bu da Foucault’nun hapishaneye “alternatif” düşünülürken bir şeylerin gözden kaçabileceği şüphesinin nedenlerinden biri bana kalırsa ki Tony Ferri ile yapılan söyleşide, onun Foucault’nun “hapishane karşıtı akım”da direkt yer almamasının sebebinden bahsederken söyledikleri bunu destekliyor. Ona göre: “Hapishanelerin kaldırılmasını savunan ya da hapishane karşıtı akım, bir şekilde, hapishane biçiminin yerine başka cezalandırma tarzlarını ikame etme, bir ideolojiyi başka bir ideolojiyle değiştirme, iktidardan uzaklaşmak yerine iktidara yaklaşma ihtiyacı tarafından tuzağa düşürülmüş olabilir.” Ferri ayrıca, Foucault’nun bir şeyi değiştirmek için “gerçeğin kalbinde” yani sokakta ve eylemde olma fikrinin de bu akıma kapılmamasında etkili olduğunu vurguluyor.

Filozofun “Hapihaneye ‘alternatifler’”de, tartışmaya açtığı sorunlardan biri de hapishanenin gerçekten işe yarayıp yaramadığı. Ona göre hapishanenin görünen şöyle bir işlevi var, “insanların emin bir şekilde ve sürekli gözaltında tutulması” ama verdiği örneklerde bunun pek de başarıya ulaşmadığı görülüyor. Mesela, İsveç’te 1965’te yeni bir ceza yasası çıkarılıyor ve yedi büyük tesis yapılıyor. Bu kurumlar Foucault’nun anlatımıyla; “Bentham’ın panoptikonunun saf haliyle vücut bulması, bir bakıma klasik ceza sisteminin büyüleyici rüyasıydı.” Ancak bu “rüya gibi” hapishaneden 1971 yılında büyük bir grup kaçıyor ve bu kişilerin yine “suça” bulaştığı görülüyor. Düşünüre göre bu durum, “cezaevinin düzeltici işlevinin, tutukluluk yerine bize önerilen ıslah amacının da başarısız olduğunu apaçık ortaya koyuyordu.” Hapishaneye “alternatifler” fikrinin ortaya çıkışında buna benzer deneyimler etkili oluyor. Bu “alternatif”lerde şunlar öne çıkıyor; çalışmanın esas olması (bildiğimiz hakiki işlerde), dış dünyayla belirli koşullarda temas, mahkûmların yeniden topluma karışmasının yolu olarak dışarı çıkma izni… Başlangıçta olumluymuş gibi değerlendirilebilecek bu düzenlemeler, yine Foucault’ya başvurursak; “hapishaneye alternatif olmaktan ziyade, bir şeyin hapishaneden farklı mekanizmalar, kurumlar, tesisler tarafından üstlenilmesini sağlama girişimleridir…”

Burada ceza rejiminin farklı şekillerde sürdüğünü görüyoruz, hapishane ortadan kalkmıyor biçim değiştiriyor. Foucault bu konuda özellikle çalışmanın asli unsur haline gelmesini vurguluyor çünkü ona göre böylece, “on sekizinci yüzyıla uzanan eski bir fikir muhafaza edilmekte ve mükemmelleştirilmeye çalışılmaktadır.” Böylece, çalışma bir disiplin........

© Gazete Duvar