İktidar, en basit anlamıyla yönetme gücünü elinde bulunduran kişi ya da kişilerdir. Gücü elinde bulunduran ister tek bir kişi isterse de bir grup olsun sonuç pek değişmez. İktidar, kendisine tabi olan tebaa üzerinde tahakküm kurarak sahip olduğu gücü baki kılmayı amaçlar. Bu nedenle de birçok iktidar kurumu gerek yarattığı mekânlarla gerek uygulamaları ve araçlarıyla oldukça sistemli bir yol izler. Sinema da birçok defa “iktidar” kavramını çeşitli türler üzerinden mercek altına almıştır. Bunlardan biri de Dogtooth (Kynodontas /Köpek Dişi, 2009) filmidir.

Yunan Yeni (Tuhaf) Dalgası’nın en önemli temsilcilerinden Yorgos Lanthimos’un ikinci uzun metrajı Dogtooth, şehirden uzakta inşa edilmiş bir evin içinde yaşayan çekirdek aile üzerinden Fransız sosyolog Michel Foucault’un gözetim toplumu, özne-iktidar ilişkisi, biyo-iktidar, mikro-iktidar, cinsellik, kapatılma gibi meseleleri üzerinden okunabilecek bir yapımdır. Baba, anne ve üç çocuktan oluşan bu mikro toplulukta iktidarı elinde tutan baba; Yunanistan’ın ve belki de tüm insanlığın içinde bulunduğu gerçeğe kapı aralar.

2008 yılında başlayan ve dünyanın büyük çoğunluğuyla birlikte Yunanistan’ı da uzun yıllar pençesine alan ekonomik krizin gölgesinde gelişen Yunan Yeni (Tuhaf) Dalgası, kapitalizmin çırpınışını işaret eden, ülkenin içinde bulunduğu dar boğazı genellikle absürt bir yerden ele alan filmlere imza atmıştır.

Lanthimos ise neredeyse tüm filmlerini bunun üzerine kuran bir yönetmendir. Özellikle Dogtooth, krizin başlamasının hemen ardından çekilen bir yapımdır. Bu nedenle Dogtooth’u ülkenin içinde bulunduğu durumdan azade okumak mümkün değildir. Zira Lanthimos, uluslararası arenada adından sıkça söz edilmesine vesile olan filminde iktidar, aile, eğitim, devletin ideolojik aygıtları, rekabet kavramlarını esas alarak, ülkenin yaşadığı sancılı dönemi kıskacına almıştır. Bunu yaparken de toplumun en küçük yapıtaşı olarak tanımlanan aileyi araç olarak seçmiştir.

Dogtooth; ülkenin uzun yıllar sıkıntı yaşamasına sebep olan, sancılı bir sürecin gölgesinde yaratılmıştır. Film; bu anlamda sadece dönemi bizzat deneyimleyen yani Yunanistan’da yaşayan insanlara ayna tutmakla kalmayıp tüm dünyaya da kırmızı ışık yakmaktadır. Zira film sayesinde dönemin yıkıcı etkisi daha tahmin edilebilir bir hâle gelmiştir. Filmdeki yan anlamları anlamlandıran seyirci, tek başına ekonomik dar boğazın bile ülkenin her yerinde diktatörlerini yarattığını görmüştür.

Toplum içerisinde yaşamayı tercih etmeyen beş kişilik bir çekirdek aile, herkesten uzakta bir malikânenin içerisinde “alternatif” bir topluluk yaratmıştır. Üst orta sınıfa mensup bu ailede baba dışında hiçbir birey dışarı çık(a)mamaktadır. Dış dünya (kapitalist toplum) ile tek irtibat hâlinde olan baba, ailenin hayatına devam edebilmesi için gereken parayı kazanır. Lakin baba, sadece eve ekmek getiren bir aile bireyi olmaktan çok daha ötesini temsil etmektedir. Baba, iktidarı elinde bulunduran tek güç olarak bir diktatör veya tanrı temsilidir. Baba, kuralları koyan, cezayı ve ödülü veren tek mercidir. Anne ise her ne kadar çocuklar gibi tutsak olduğundan mağdur gibi görülse de aslında iktidar temsili olan babanın işbirlikçisidir. Çocuklar ise doğdukları andan itibaren dışarıya çıkmamış, koşulsuz bir şekilde biat etmek dışında bir gerçekle tanışmamış tutsaklardır.

Birçok imkânı içinde bulunduran malikâne adeta cennetten bir köşe gibidir. Yeşil alanı, havuzu ve daha birçok imkânı elinde bulunduran mekân, tam anlamıyla alternatif bir yaşamın şartlarını da elinde bulundurmaktadır. Öyle ki çocuklar bu kısıtlı alanda avlanmak da dâhil olmak üzere iktidar temsilinin izin verdiği ve öğrettiği her şeyi yapabilmektedir. Örneğin kamera, TV, videokaset, telefon gibi dönemin en üst teknolojik araçları da vardır. Fakat telefon sadece iktidar temsili ve onun işbirlikçisi tarafından kullanılırken, TV ve kamera ise iktidar temsilinin koyduğu sınırlar ölçüsünde kullanılmaktadır.

Evdeki en büyük kısıtlama ise dil üzerinden yapılmaktadır. İktidarın gücünü sarsacak, herhangi bir tehlike yaratacak olan tüm sözcükler değiştirilmiştir. İktidar, yarattığı mikro-iktidarında kedi düşman, ambalajlar etiketsiz, TV ve video sadece evin içindeki bireylerin oynadığı ve görüntülendiği ile sınırlı, telefon evin en ücra dolabında saklıdır.

Filmin ilk sahnesinde, yakın planda bir kasetçalardan, annenin sesi duyuluyor: Deniz, deri koltuk demek; otoyol, kuvvetli rüzgâr; gezinti, aşırı dayanıklı zemin döşemesi… Zombi, minik sarı bir çiçek demek; am ise parlak bir ışık…

İktidarın manipülasyonu bunlarla da sınırlı kalmamaktadır. Çocukların ne zaman evden ayrılıp dış dünyaya çıkacağına da belirli kriterler koyulmuştur. Köpek dişi çıkmadan ve araba kullanmayı öğrenmeden evden çıkamazsın. Köpek dişinin çıkması öznenin dış dünyadaki tehlikelerle savaşabilecek duruma geldiğini, araba da yine dışarıdaki düşmanlara karşı daha korunaklı olmanı sağladığı için gereklidir. Filmde izlediğimiz temsili iktidarın yaptığının, sürekli dış tehlikeleri, sınır güvenliğini, diğer ülke insanlarını, mültecileri düşman gösteren devletleri aynaladığını görmek mümkündür. İktidarın içerideki tebaasına karşı gücünü elinde tutabilmesinin en önemli aracı dışarıdaki tehlikeleri palazlandırmaktır. Filmdeki baba da bunun en net örneğidir. Üstelik baba, her gün dış dünyaya çıkıp sapasağlam eve gelen biri olarak çocukların gözünde çok güçlü bir savaşçı, ölümsüz bir tanrı olarak da görülmektedir.

Özne ve İktidar

Şehirden uzakta konumlanmış malikânenin içerisindeki çekirdek aile, minik bir toplum temsilidir. İktidar veya tanrı rolündeki baba, babanın iktidarının uygulayıcısı olan anne ve iktidarın özneleri olan çocuklar…

Dogtooth, Foucault’un iktidarın her yerde olduğunu düşünmesinin bir tezahürüdür. Foucault’a göre “İktidar bir ilişki, bir eylem biçimidir” [1]. Filmdeki baba, yaptığı tüm eylemler ve söylediği sözlerle; daha doğrusu tüm edimleriyle iktidarını inşa eder veya sağlamlaştırır diyebiliriz. Babanın diğer kişilerin (öznelerin) yaşamında etme ve eyleme biçimlerinin bir iktidar ilişkisi olduğu söylenebilir. Bu şekilde, iktidarın bir eylemler kümesi olduğu düşünülürse, özne ve iktidar ilişkisinde, çeşitli sınırlama ve denetleme etkilerine aracı olan kurum ve kişilerin diğer bireyler üzerinde eylemde bulunması bir iktidar etkisi olarak tanımlanabilir. Yani annenin bu sınırlama ve denetleme etkilerine aracı olan kurum veya kişilere karşılık geldiğini söyleyebiliriz. Lakin bu hiyerarşide baba, asla dikkatsiz davranmaz. Çünkü herhangi bir yanlışı onu çöküşe sürükleyebilir. Fakat anne, devamlı hata yapar. Anne, her ne kadar iktidarın yılmaz bir bekçisi gibi hareket etse de işleyişi baba kadar içselleştirmemiştir. Bu nedenle de hatalar yapmaya mahkûm bir yasa koruyucusudur.

Evdeki ergenlik çağını da geçmiş, yirmili yaşlardaki üç çocuk, tam olarak birer özne konumundadırlar. Çünkü çocuklar, Foucault’un dediği gibi; iktidara tabi olmuşlardır. İktidardan izin almadan, ona haber vermeden hiçbir şey yapamazlar. Bedenleri ve ruhlarıyla tam anlamıyla koşulsuz bir bağlılık sergilerler. Ve asla birey olamazlar.

Tabii filmdeki iktidar temsili olan babanın sürekli zulmettiğini söyleyemeyiz. Her ne kadar koyduğu yasaklara uyulmadığında öznelerine ceza verse de –ki bu cezalar genelde oldukça ilkel bir ceza olan şiddet eylemlerinden öteye gitmez- zaman zaman eğlenceli olmayı ve ödül (sticker/çıkartma) vermeyi de ihmal etmez. Bir tanrı temsili olarak da görebileceğimiz babanın ceza ve ödülleri, özellikle ilahi dinlerdeki vaatleri akla getirmektedir. Ortada bir hükmeden ve ona biat edenler varsa ceza ve ödül de mutlaka olmaktadır. Bu ikisi birbirini bütünleyen şeylerdir. Her birinin ayrı işlevleri vardır. Zaten Foucault’un söylediği gibi, “İktidarlar sevimlidir. Yasaklar koyan, sansür uygulayan bir iktidar da haz yaratıp bilgi üreterek kendini sevdirmesini bilir ve........

© Film Hafızası