Марша догIийла шу!

Çeçenler ve İnguşlar (Vaynahlar), yüzyıllar boyunca zorlu dağ ekolojisine uyum sağlayarak hem işlevsel hem de estetik açıdan üstün nitelikli bir tekstil kültürü geliştirmişlerdir. Bu kültürün en rafine tezahürü, Çeçence'de “İstang” (İnguşça: İsting) olarak bilinen geleneksel keçe halıdır.

Çeçen istang sanatı, salt bir el sanatı olmanın ötesinde, Vaynah halkının kozmolojik algısını, sosyo-ekonomik yapısını ve tarihsel direncini barındıran bir “tekstil metni” olarak okunmalıdır. Bir maddi kültür öğesini anlamanın ilk adımı, onu tanımlayan dilsel çerçeveyi analiz etmektir; nitekim Çeçen keçe terminolojisi, bu sanatın standartları belirlenmiş ekonomik bir üretim modeli olduğunu kanıtlayan derin bir semantik yapıya sahiptir. Çeçen dilinde keçe halıyı tanımlayan “İstang” terimi, etimolojik olarak iki kökten türemektedir: Çeçence “dokuz” anlamına gelen “İss” ve tek bir koçtan kırkılan yapağıyı ifade eden “Thonka”. Bu bağlamda İstang, kelime anlamı olarak “dokuz koç yünü” veya “toplam dokuz kırkım” manasına gelmektedir. Bu isimlendirme tesadüfi olmayıp, standart bir halının üretimi için gereken hammadde miktarını sabitleyen, ürünün kalınlığını, yoğunluğunu ve ısı yalıtım kapasitesini garanti eden bir kalite standardıdır. Hayvancılığa dayalı dağ ekonomisinde bu miktar ciddi bir sermaye birikimini temsil ettiğinden, istang estetik bir obje olmanın ötesinde bir servet saklama aracı ve takas birimidir.

Çeçen ve İnguş literatürü incelendiğinde, keçenin tek tip bir malzeme olmadığı; kullanım amacı, teknik ustalık ve estetik değere göre hiyerarşik bir sınıflandırmaya tabi tutulduğu görülmektedir. Bu hiyerarşinin zirvesinde, “renkli” veya “süslü” anlamına gelen, çok renkli ve karmaşık bezemelere sahip “Horza İstang” yer alır; bu tür, bir varlık göstergesi ve çeyizlerin en değerli parçası olarak kabul edilir. Standart “İstang” ise genellikle kakma (mozaik) tekniği ile üretilen, evlerin duvarlarını süslemek ve yalıtım sağlamak için kullanılan ana dekoratif unsurdur. Estetik bitiş detaylarına verilen önemi gösteren bir diğer tür, kenarlarına püskül veya saçak eklenmiş “Hinca yolu istang”dır; bu tür, 18. yüzyıl seyyahı Jacob Reineggs tarafından özellikle not edilmiştir.

Daha işlevsel ve kaba türler arasında ise “Kuuz” bulunur. İstang'dan daha mukavemetli, desensiz veya basit desenli olan bu kalın yer yaygısı, toprak zeminli dağ evlerinde temel ısı yalıtımı ve uyuma alanı sağlamak için kullanılır. Üretim kalitesi en düşük olan, yumuşak yünden fazla emek harcanmadan yapılmış gibi duran keçelere “Biygig” adı verilir ve bunlar genellikle eyer altı veya yatak dolgusu gibi ikincil işlevlerde kullanılırken, “Boto” adı verilen tür, modern tekniklerden önceki döneme ait daha ilkel veya arkaik üretim metodunu imleyen kadim bir keçe tipidir. Duvar dekorasyonunda kullanılan ancak genellikle dokuma tekniğiyle yapılan yaygılar ise “Pals” olarak adlandırılır.

Bu sanatın tarihi kökenlerine inildiğinde, arkeolojik kaynaklar keçe üretiminin bu coğrafyada binlerce yıldır süregelen kesintisiz bir gelenek olduğunu gösterir. Vaynahların ataları olan Durdzuklar, 9. ve 10. yüzyıl Fars coğrafyacıları tarafından kaydedilen yoğun koyun yetiştiriciliği........

© Dikgazete.com