Ünlü Alman fizikçi Hans Jürgen Zimmermann, 1993 yılında “Spektrum der Wissenschaft” dergisine yazdığı makalede, o dönemlerde Avrupa’da yeni bilinmeye başlayan “bulanık mantık” tezinin ilkelerini sıralamış ve Avrupa’nın bu konuda ne yapması gerektiğini açıklamıştı. Avrupa’nın bu konuda Japonya’nın gerisinde kaldığını belirterek şunları yazmıştır:
“Avrupalıların veri analizi ve uzman sistemler alanlarında mevcut liderliğini sürdürmeyi ve bulanık kontrol konusunda Japonya ile arasındaki farkı azaltmayı başaracakları umulmaktadır.”
Yukarıda bahsettiğimiz makalesinde Zimmermann, bulanık mantık tezinin Avrupa’da pek bilinmediğini anlatırken, Azerbaycanlı bilim adamı Lütfi A. Zade’nin, 1973 yılında Amerika’da yayınlanan “Uyumsuzluk İlkesi” başlıklı makalesine de atıfta bulunmuştur:
“Bulanık mantığın kurucusu, Berkeley Kaliforniya Üniversitesi’nden matematikçi Lütfi A. Zadeh, 1973 yılında yazdığı “Uyumsuzluk İlkesi” başlıklı makalesinde belirli bir seviyenin ötesinde kesinliğin bir anlam ifade etmediğini şöyle açıklamıştı: “Aynı ölçüde, bir sistemin karmaşıklığı arttıkça davranışı hakkında kesin ve anlamlı ifadelerde bulunma yeteneğimiz azalır. Belirli bir eşikte, kesinlik ve anlamlılık (ilgililik) neredeyse birbirini dışlayan özellikler haline gelir.”
Hans Jürgen Zimmermann’ın bahsettiği bilim adamı Lütfi Zade, 1921 yılında Azerbaycan’da doğdu. İlkokulu Bakü’de okuyan Lütfi Zade‘nin ailesi, Sovyetler Birliği’ndeki baskıcı rejim nedeniyle İran’a göç etti ve Lütfi Zade, Tahran Üniversitesi Elektrik Fakültesi’nden mezun oldu. Lütfi Zade, üniversite eğitiminin ardından Amerika’ya giderek çeşitli üniversitelerde eğitim ve çalışmalarına devam etti. Nesnelerin ve süreçlerin sonlu değerli mantıkla açıklanamayacağına inanıyordu. 1961 yılında yayınlanan bir makalesinde olasılık dağılımlarıyla tanımlanamayan bulanık veya belirsiz nicelikler için farklı matematiğin gerekli olduğunu savundu. Bu fikir Amerika’daki bilim camiası tarafından garip karşılandı. Hatta mali kaynakları israf etmekle bile suçlandı.
Ancak 1970’lerden sonra Lütfi Zade’nin fikri daha yakından araştırılmaya ve incelenmeye başlandı. Bulanık mantık ve bulanık küme teorisi, özellikle Japon bilim adamlarının bu konudaki çalışmaları ve mühendislik uygulamaları sayesinde her geçen gün gelişmektedir. Lütfi Zade’nin geliştirdiği bu bulanık mantık günümüzde birçok teknik cihazın temelini oluşturmaktadır. Metrolar, yapay zekâ, son teknoloji bulaşık makineleri, kontrol sistemleri ve çeşitli alanlardaki algoritmalar bu fikirden yola çıkarak Lütfi Zade’nin temelini attı.
Azerbaycanlı bilim adamı Lütfi Zade’nin bu tezinden yola çıkarak Azerbaycan’ın iki önemli bilim adamı Kamal Abdulla ve Rafig Aliyev, bu tezini ünlü Türk destanı Dede Korkut’a uygulamaya çalıştılar. “Dede Korkut Destanı ve Bulanık Mantık” ismiyle Almanca yayınlanan bu kitap sahasında bir ilk sayılmaktadır.
1950 yılında Bakü’de doğan Profesör Kamal Abdulla, Türk dünyasının tanıdığı saygın bir Türkolog ve dilbilimcidir. Başta Dede Korkut destanı olmak üzere yayımlanmış makale ve kitapları bulunmaktadır. Ayrıca yazdığı romanlar dünyanın çeşitli dillerine çevrilmiştir.
Yine 1942 yılında Azerbaycan’da doğan Profesör Rafig Aliyev, petrol kimyası alanındaki çalışmalarıyla tanınıyor. Dünyanın çeşitli üniversitelerinde ders veren Rafig Aliyev, 1994 yılından bu yana bulanık mantık üzerine makaleler yazmış ve konuyla ilgili çeşitli bilimsel çalışmalara öncülük etmiştir.
Kamal Abdulla ve Rafig Aliyev, yılların birikimini bu kez Bulanık Mantık Tezi’ni kullanarak Dede Korkut destanını analiz ediyor ve konuyla ilgili çeşitli tezler ortaya koyuyorlar. Bu çalışmanın gelecekte edebi metinleri Bulanık Mantık kullanarak anlama ve analiz etme çabalarına büyük katkı sağlayacağına inanıyorum. Bu alanda ilk çalışma olan bu kitap bilim insanlarının dikkatlerinden kaçmayacaktır.
Orhan ARAS
Bulanık Mantık İle Dede Korkut Destanı Okuması
5
1
11.03.2024
Ünlü Alman fizikçi Hans Jürgen Zimmermann, 1993 yılında “Spektrum der Wissenschaft” dergisine yazdığı makalede, o dönemlerde Avrupa’da yeni bilinmeye başlayan “bulanık mantık” tezinin ilkelerini sıralamış ve Avrupa’nın bu konuda ne yapması gerektiğini açıklamıştı. Avrupa’nın bu konuda Japonya’nın gerisinde kaldığını belirterek şunları yazmıştır:
“Avrupalıların veri analizi ve uzman sistemler alanlarında mevcut liderliğini sürdürmeyi ve bulanık kontrol konusunda Japonya ile arasındaki farkı azaltmayı başaracakları umulmaktadır.”
Yukarıda bahsettiğimiz makalesinde Zimmermann, bulanık mantık tezinin Avrupa’da pek bilinmediğini anlatırken, Azerbaycanlı bilim adamı Lütfi A. Zade’nin, 1973 yılında Amerika’da yayınlanan “Uyumsuzluk İlkesi” başlıklı makalesine de atıfta bulunmuştur:
“Bulanık mantığın kurucusu, Berkeley Kaliforniya Üniversitesi’nden matematikçi Lütfi A. Zadeh, 1973 yılında yazdığı “Uyumsuzluk İlkesi” başlıklı makalesinde belirli bir seviyenin ötesinde kesinliğin bir anlam ifade etmediğini şöyle açıklamıştı: “Aynı ölçüde, bir sistemin karmaşıklığı arttıkça davranışı hakkında kesin ve anlamlı ifadelerde bulunma yeteneğimiz azalır. Belirli bir eşikte, kesinlik ve anlamlılık (ilgililik) neredeyse birbirini dışlayan özellikler........
© dibace.net
visit website
login
who are we?
contact us
qosheapp
Toi Staff
Gideon Levy
Belen Fernandez
Rami G Khouri
Mort Laitner
Donald Low
Ali Fathollah-Nejad
Nikkei Editorial
