Hukuk devleti, yasama, yürütme ve yargı erklerinin tüm karar ve uygulamalarında hukuka bağlı ve saygılı olması demektir.

Evrensel demokrasinin temeli hukuk devletidir. Bu da ilk kural olarak siyasal iktidarın gücünün hukuk ilkeleri çerçevesinde sınırlandırılması ve hukuk içinde denetime tabi tutulması demektir. Hukuk devleti, faaliyet ve kararlarında hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına hukuksal güvenliği sağlayan devlet olarak tanımlanır.

Ortaçağda “polis devleti” geçerliydi, daha sonra “kanun devleti” modeline, sonra da “hukuk devleti”ne ulaşıldı. Bu süreç büyük acılara, kan dökülmesine, ihtilallere neden olmuş ve yüzyıllar sürmüştür.

Günümüz evrensel demokrasisinin temellerinde, özgür, adil, dürüst hukuka bağlı genel seçimler, vatandaşın temel hak ve özgürlüklerinin anayasal güvencelerle korunması, kuvvetler ayrılığı ilkesine dayalı ve güçlerin birbirini denetlediği bir anayasal sistem vardır. Bunlara ilave olarak yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimini gerçekleştirecek, vatandaşın anayasal haklarının güvencesini sağlayacak bir Anayasa Mahkemesi’nin varlığı ve işlerliği şarttır...

Demokrasinin temel ilkesi kuvvetler ayrılığının bilimsel temellerini Fransız düşünür Montesquieu atmıştır.

1748 yılında yayımlanan “Kanunların Ruhu” (De L’esprit Des Lois) kitabında “İktidarın kötüye kullanılması vatandaş özgürlüğünü ortadan kaldırır. Siyasi kuvveti elinde bulunduran güç, onu kötüye kullanmak eğiliminde olacaktır. Bu nedenle, kuvvetin kuvveti denetlemesi gerekir” diye yazmıştır.

Montesquieu’nun bu yargısı insanlık tarihinde yüzlerce defa doğrulanmıştır.

Günümüz “azgelişmiş hibrit demokrasi”lerinde daha da kötü bir durum ortaya çıkmıştır. Böyle modellerde yürütmeyi elinde tutan güç, seçimlerde çoğunluğu sağlayarak meclisi de denetim altına alıyor. Yürütme ile yasama adeta bir elde toplanıyor. Geriye bir tek yargı kalıyor.

Yargı da yürütmenin etkisi altına girerse, artık gerçek evrensel demokrasiden söz etmek olanağı ortadan kalkıyor. Bu nedenle, bağımsız yargının varlığı çok önemlidir. Bu noktada özellikle bağımsız ve tarafsız Anayasa Mahkemesi’nin varlığı önem kazanıyor.

Meclis’in kabul ettiği bir kanun anayasaya aykırı ise ne olacaktır?

Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ilk kez, ABD’de gerçeklemiştir. ABD yüksek mahkemesinin 1803 yılında, Marbury v. Madison davasında aldığı karar, yasaların yargısal denetiminin yolunu açmıştır. Böylece anayasa hukukunda ve demokrasi kuramında bir devrim oldu. Montesquieu’nun kuvvetler ayrılığı ilkesi hukuksal açıdan gerçekleşiyordu... ABD

Yüksek Mahkeme Başkanı John Marshall’ın yazdığı kararda şöyle deniliyordu:

- Her hukuk kuralı kendinden üstün olan hukuk kuralı karşısında gücünü kaybeder.

- Anayasa kanunlardan üstün bir hukuk........

© Cumhuriyet