Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişin “devrimci” nitelik taşıdığı, neredeyse ittifakla kabûl edilen bir görüş. Bununla birlikte, “devrim” sözcüğü ve kavramı üzerinde ortak bir anlayış olmamasının da etki yaptığı bir dizi anlaşmazlık da söz konusu. Gerçekten, genellikle Batı dillerindeki “revolution” karşılığı kullandığımız “devrim” sözcüğünün eski karşılıkları yerine göre “inkılâb” veyâ “ihtilâl” olabiliyor.

İhtilâl ve devrim birlikte düşünüldüğünde, örneğin Fransız İhtilâli veya Fransız Devrimi diyebiliyoruz ve burada iki sözcüğün de işâret ettiği esas nokta, siyâsî iktidarın radikal bir biçimde değişmesi. Buna karşılık, siyâsî iktidarın radikal değişiminin arkasında, yüzyıllardır süregelen bir toplumsal yaşam tarzının, onun ürettiği hukuk düzeninin de tasfiyesi söz konusu ise, o zaman basitçe bir iktidar değişmesinden değil, bir “düzen” veyâ değişmesinden söz edilebilmektedir. Bu anlamıyla devrim de “inkılâb” ile eşanlamlı hâle gelir ki, nitekim Fransız İhtilâli yerine Fransız İnkılâbı da yaygın olarak kullanılmaktadır.

Türkçe’nin bâzen bir zenginlik getiren yeni-eski kelimeler (ya da sözcükler) dağarcığı, bâzen de kavram karışıklığına sebeb olmaktadır. Devrim, bunun iyi örneklerinden biridir ve özellikle resmî görüşte “Atatürk devrimleri” veyâ 12 Eylül sonrasının terminolojisiyle “Atatürk inkılâpları” gibi bir tamlamada iyice açığa çıkmaktadır. Burada çoğul anlamda “devrimler” veyâ “inkılâplar”, en iyimser yorumla, bâzı toplumsal alanlarda, köktenci, yâni radikal değişim niteliği taşıyan “reform” anlamına gelmektedir. 12 Eylül 1980 Cuntasının yerleştirdiği resmî görüş, devrimin “sol” çağrışımlarından kurtulma isteğinin yanında, reform sözcüğünü da fazla küçümseyici bir terim gibi gördüğünden olsa gerek, bu bağlamda da inkılâp teriminden yanadır.

CUMHURİYET: NASIL BİR DEVRİM?

Ben, bu yazı bağlamında devrim kelimesini tercih ediyorum ve bunu “revolution” karşılığında kullanıyorum. Ancak, sorun bitmiyor. Türkiye’nin Birinci Dünyâ Savaşı’nın ertesinde yaşadığı dönüşüme “devrim” diyeceğiz, demeliyiz de, bu devrimin niteliği nedir? Bilindiği gibi, târihî devrimlerin önüne bâzı sıfatlar gelmektedir. Örneğin, devrimin gerçekleştiği ülke öne çıktığında, Fransız, Amerikan, hattâ biraz kenarda duran İngiliz devrimleri veyâ Rusya’da olduğu için “Rus”, Sovyetler Birliği’ni kurduğu için “Sovyet” devrimi gibi. Bâzen de devrimin sınıfsal karakteri vurgulanır ve “burjuva devrimi”, “proleterya devrimi” terimlerini görürüz.

Sonuçta, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’i îlân eden “devrim” nasıl bir devrimdir? 12 Eylül öncesinde, Türkiye üniversitelerinde okutulan dersin adı, “Türk Devrim Târihi” idi, yâni devrim “Türk Devrimi” olarak niteleniyordu. Bu, devrimin Türkiye ülkesi üzerinde yaşayan “etnik” bir unsur olan Türkler tarafından yapılmış olmasından mı, yoksa Türkiye ülkesi üzerinde gerçekleşmiş olmasından mı ileri geliyordu? Sanırım üzerinde çok düşünülmemiş bir husus ama üzerinde durmaya değer. Kestirip atamayız çünkü Cumhuriyet’in îlân edilmesi sürecinde, bizzat “devrimin lideri” Türkleri, Kürtler, Lâzlar, Çerkesler gibi ülke üzerindeki etnik gruplardan biri olarak niteliyor, Anayasa’ya “Türkiye ahâlisi” diye geçen bu grupların vatandaşlık olarak adı sonradan Türk olarak konuyor.

Cumhuriyet’in sınıfsal açıdan bir “burjuva devrimi” olup olmadığı mes’elesi var bir de. Malûm, memleketin burjuva addedebilecek en gelişmiş sınıfları, soykırımla ve mübadele ile tasfiye edilen gayrimüslim “anâsır”. Devrimi onlar yapmadığı gibi, devrimde dışlanmış olanlar da onlar. Uzatmayayım, muteber târihçiler arasında Jön Türk hareketini ve bu hareketin ürettiği 1908 ve 1923 momentlerini burjuvazinin yokluğunda gerçekleşen “öncü burjuva devrimi” gibi........

© Artı Gerçek