İslam dünyasında mezhep ve irfan anlayışları tarih boyunca farklılık göstermiştir. Bu farklılıklar, toplumsal yapı ve kültürel gelişimle birlikte şekillenmiş, yerel kimliklerin oluşmasına katkıda bulunmuştur. Şiilik bir mezhep olarak hukuki, mezhepsel ve dini kurallar çerçevesinde örgütlenirken, Alevilik-Bektaşilik bir irfan yoludur ve mezhep değildir. Bu temel ayrım, her iki geleneğin tarihsel ve kültürel konumunu anlamada kritik öneme sahiptir. Türkmen Aleviliği, tarihsel olarak Şii etkisi taşıyan bir topluluk olarak öne çıkmaktadır. Ancak bu etki, Alevi irfan geleneği ile birleşerek özgün bir kimlik oluşturmuştur. Bu durum, mezhepsel kimlik ile irfan yolunun birbirinden ayrılmasını ve iki ayrı eksenin birlikte varlığını gösterir.

Tarihsel Arka Plan

Şiilik, İslam’ın erken dönemlerinden itibaren mezhepsel bir yapı olarak ortaya çıkmıştır. İmamet anlayışı, hukuki ve ritüel çerçeve, Şiiliğin temelini oluşturur. Şii topluluklar, imamların dini otoritesine dayanarak inanç ve sosyal yaşamlarını düzenler. On İki İmamcı Şiilik (Caferilik) tarih boyunca İran, Azerbaycan ve Türkmen coğrafyalarında yaygınlaşmıştır. Bu mezhepsel yapı, hem hukuki hem de dini otoriteyi belirler. Şiilik, mezhepsel bir sistem olarak, toplulukların sosyal ve kültürel yaşamına doğrudan etki eder. Türkmen coğrafyasında Şiilik, tarih boyunca Şii topluluklar üzerinde etkili olmuştur. Ancak bu etki, Türkmen Aleviliği bağlamında mezhepsel etkiler ile irfanî uygulamaların ayrımını gerektirir. Şiilik burada bir mezhep olarak varlığını sürdürürken, Türkmen Aleviliği farklı bir yapıdır.

Alevilik-Bektaşilik ise Osmanlı döneminde ortaya çıkan ve şekillenen mezhep olmayan bir irfan yoludur. Cem ayinleri, deyişler ve musiki, bireyin maneviyatını güçlendirmeyi ve toplumsal dayanışmayı ön plana çıkarmayı amaçlar. Fıkhi ve mezhepsel kurallar ikinci plandadır. Bektaşilik, özellikle Osmanlı’da yeniçeri toplulukları arasında yaygınlaşmıştır. Ritüel ve kültürel bir kimlik kazandıran bu yapı, mistik ve toplumsal işlev taşır. Alevilik-Bektaşilik, mezhepsel bir otoriteye bağlı değildir ve Şiilikten farklı olarak, mezhep değil bir irfan yoludur. Türkmen Aleviliği, bu irfan yolunun bir parçası olarak ortaya çıkar. Şiilik etkilerini taşısa da, Alevi-Bektaşi uygulamaları topluluk için mezhep değil irfanî ve kültürel bir yol olarak işlev görür.

Türkmen Aleviliği, tarihsel olarak Şii etkisi taşır; ancak bu........

© Turkish Forum