Karşılaştırmalı Yöntem ve Kuramsal Çerçeve

Karşılaştırmalı siyaset bilimi, devletlerin yalnızca benzerliklerini değil, kriz üretme biçimlerini ve kurumsal çöküş dinamiklerini anlamayı amaçlar. Bu bağlamda Türkiye, İran ve Macaristan; farklı tarihsel ve kültürel bağlamlara sahip olmalarına rağmen, devlet kapasitesinin ideolojik müdahalelerle aşındırılması açısından karşılaştırılabilir örnekler sunmaktadır.

Analiz, üç temel kuramsal eksene dayanmaktadır:
(i) devlet kapasitesi ve kurumsal özerklik,
(ii) siyasal kültürün devlet algısı üzerindeki etkisi,
(iii) ideolojinin hukuku ve bürokrasiyi dönüştürme biçimi.
Bu eksenler, Cumhuriyetçi restorasyonun neden yalnızca Türkiye’ye özgü bir öneri değil, evrensel bir devlet kuramı meselesi olduğunu göstermektedir.

İran: Devletin Teokratik İdeoloji Tarafından Ele Geçirilmesi

İran örneği, dinin siyasal iktidarın kurucu meşruiyet kaynağı haline geldiği bir devlet modelini temsil eder. 1979 sonrası İran’da devlet, laik-hukuki bir aygıt olmaktan çıkarılarak ideolojik-dinsel bir yapıya dönüştürülmüştür. Bu dönüşüm, hukukun yerini dini otoritenin aldığı bir yönetim pratiği üretmiştir.

İran’da devlet yıkılmamış, fakat ideolojik olarak yeniden tanımlanmıştır. Bürokrasi, yargı ve ordu; hukuka değil, teolojik otoriteye bağlanmıştır. Bu durum, devlet kapasitesini teknik olarak ayakta tutarken, normatif meşruiyeti sürekli kriz halinde bırakmıştır.

Cumhuriyetçi restorasyon açısından İran örneği, dinin siyasal meşruiyet kaynağı haline gelmesinin devletin rasyonel-hukuki niteliğini nasıl ortadan kaldırdığını açık biçimde göstermektedir. İran’da çözüm, rejim içi reformlarla değil; laik devlet fikrinin yeniden kabulüyle mümkündür.

Macaristan: Seçilmiş Otoriterlik ve Kurumsal Erozyon

Macaristan, din temelli değil; milliyetçi-muhafazakâr ideoloji temelinde devlet kapasitesinin aşındırıldığı bir örnek sunar. Viktor Orbán yönetimi, demokratik seçimler yoluyla iktidara gelmiş; ancak iktidarı ele geçirdikten sonra yargı, medya ve bürokrasiyi sistematik biçimde yürütmeye bağlamıştır.

Macaristan örneği, ideolojik otoriterliğin mutlaka dini referanslara dayanmak zorunda olmadığını göstermektedir.........

© Turkish Forum