“Gözetimin en büyük başarısı, artık kimsenin gözetlendiğine inanmamasıdır.”

Fakültedeyken mitoloji ve ikonografi derslerini büyük bir ilgiyle takip ederdim. Benim için bu dersler, geçmişin sembollerini çözmekten çok, insanın varoluşunu hangi imgelerle anlattığını kavrama biçimiydi. Tanrıların öfkesi, kahramanların yenilgisi, insanın korku karşısındaki çaresizliği bana hep bugünü hatırlatırdı.

O dönemlerde insanlar korkularını taşlara kazır, kendilerini ve tanrılarını o izlerle hatırlatırdı. Zamanla taş yerini kelimelere bıraktı, korku kutsal bir imgeden sessiz bir dile sığındı. İnsan kendini göstermeyi sürdürdü, fakat anlatmanın biçimi değişti. Bugünlerde her yazıdan, her tartışmadan sonra, yüz gözüyle her şeyi gören ama hiçbir bakışı tam anlamlandıramayan Argos’u hatırlıyorum.

Argos Panoptis, Yunan mitolojisinde nemf İo’nun kardeşi, yüz gözüyle her şeyi gören bir varlıktı. Tanrıça Hera’nın hizmetindeydi ve hiçbir zaman tamamen uyumazdı, çünkü gözlerinden birkaçı her daim açıktı. Panoptis (Πανόπτης) kelimesi “her şeyi gören” anlamına gelir. Argos’un görevi İo’yu izlemekti hem korumak hem de kaçmasını engellemek için. Bu hikâye, insanın gözetilme duygusuyla kurduğu en eski ilişkilerden birini anlatır. Gözetim burada bir güvenlik önlemi izlenimi verse de aslında tahakkümün en incelikli biçimidir.

İngiliz filozof ve hukukçu Jeremy Bentham, modern faydacılık (utilitarianism) felsefesinin kurucusu olarak kabul edilir. Bireyin mutluluğunu toplumsal faydanın ölçüsüne dönüştüren bu düşünce, aklın düzenine duyulan güveni ahlakın merkezine yerleştirir. Ancak bu düzen insana huzur değil, itaati öğretir. Bentham’ın tahayyül ettiği toplumda düzenin kaynağı vicdanın sesiyle kurulmaz, ölçülebilir davranışlarla tanımlanır. Bu yüzden onun adı yalnızca bir ahlak teorisini değil, modern gözetimin mimarisini de hatırlatır. Bentham modern çağın Argos’u sayılabilir çünkü aklı,........

© Karar