Bugünkü yazının konusu İngiltere Merkez Bankasının “Modern Ekonomilerde Para Yaratmak” (Bank of England, Money creation in the modern economy, 2014*) başlıklı makalesi hakkında olacaktır.

Bu efsane makaleye göre “Bankalar, kredi vererek para yaratır.”

Bankalar kredi verirken, mevduat ve merkez bankası parası dahil, herhangi bir dış kaynağa ihtiyaç duymazlar.

Bankaların kredi yoluyla yarattığı para, aynı anda, bir taraftan bankanın kredi alacağı ve diğer taraftan müşterinin mevduatına dönüşür.

Makale yayınlandıktan sonra, çok yoğun bir ilgi görmüş ve belki de milyonlarca kez okunmuş veya atıf almıştır.

Bu makaleyi, kolay anlaşılması için, önce şerh edeceğim ve sonra da kritik edeceğim.

Para yaratma mekanizması nasıl çalışır?

Varsayım: Türkiye seçime gidecek ve hükümet BDDK üzerinden bankacılık sektörüne, önümüzdeki 12 ay boyunca, her ay 2 Trilyon TL “ilave kredi” talimatı vermiş olduğunu varsayalım.

(Not: Şu anda toplam kredi hacmi 22 Trilyon TL, yani fahiş bir artış talep ediliyor.)

Bilgi: Bankaların verimi, riski, vadesi farklı olan paraları olur fakat “atıl para”ları yani boşta bekleyen paraları olmaz.

Soru: Atıl para yoksa Bankalar kredi olarak verecekleri parayı nereden bulacaklar?

a) Hazine’den.

b) TCMB’den.

c) Yurtdışından.

d) Kredi olarak verilecek parayı banka yaratacak.

Uzun Cevaplar:

a) Hazine: Hazine borcu çok yüksek olduğu için sürekli borçlanan bir kurumdur; asla verilecek kredinin parasını temin etmez. Fakat verilecek krediler için kefil olabilir (Örnek: Kredi Garanti Fonu)

b) TCMB: TCMB’ye verilmiş olan görev “fiyat istikrarı”dır yani paranın değerini korumak yani enflasyonu düşürmektir.

Görevi enflasyonu düşürmek olan TCMB bankalara kaynak aktarıp “kredi dağıt” demez çünkü TCMB aşırı oranda artan kredilerin enflasyonu artırdığına inanır.

Tam tersine TCMB ‘enflasyonla mücadele dönemlerinde’ mümkünse “sıfır kredi artışını” tercih eder.

c) Yurtdışı Kredi: Bankalar yurt içinde TL kredi vermek için yurt dışından kredi almak zorunda değil.

Peki, Hazine, Merkez Bankası ve Bankalardan kaynak temin etmeyecek olan bankalar, kaynağı nereden bulacaklar?

Cevap: Bankalar para yaratacak. (NOT: Bu metinde kullanılan “yaratmak” kavramının dindeki yaratmak kavramıyla bir ilgisi yoktur.)

Teorik olarak, bankalar önümüzdeki 12 ayda, 24 Trilyon TL parayı, hiç kimsenin desteği olmaksızın tek başlarına yaratabilir ve yarattıkları bu parayı da kredi olarak kullandırabilirler.

Nasıl?

Para yaratma örnekleri:

a) Yeni inşa edilen 50 daireli bir site için müşteriler üçer milyon TL krediye ihtiyaç duyuyor.

Bir banka da reytingi makul 50 kişiye 3 milyon TL kredi vermeyi kabul ediyor.

Böylece banka 150 milyon TL kredi vermiş oluyor.

Peki bu 150 Milyon TL’yi nereden buluyor?

Cevap: Satıcı, sattığı dairelerin parasını bu bankada mevduat olarak tutuyor.

İşlemler bittiğinde bankanın hem mevduatı hem de konut kredileri 150 milyon TL artıyor.

b) Benzer bir kredilendirme süreci, yüzbinlerce otomobil satışında da uygulanabilir.

c) Aynı kredilendirme süreci makine ve teçhizat yatırımlarına da uygulanabilir.

d) Doğrusu her tür kredi aynı işlevi görür.

Muhtelif sektörlerin kredi hacmini artırabilecek işlemler alt alta toplandığında hükümetin “her ay iki trilyon ve yıllık 24 trilyon TL kredi kullandırma” hedefine bankalar ulaşabilir.

PARA YARATMANIN SINIRLARI

Teorik olarak bankalar kredi verme mekanizmalarla, 24 trilyon TL’den bile daha fazla kredi verebilir.

© Karar