Cem Eroğul’un sevgili arkadaşları Yavuz Sabuncu, Ömür Sezgin, Rona Aybay ve Salih Er’e özlemle…

Uzun bir yazı.

Biri hayattayken, ‘hakkında’ yazılması pek âdetten değil. Ancak, kimin önce gideceğini kestirmek mümkün olmuyor, her zaman ‘sıralı’ vermediği malum. Ben yazabiliyor ve hoca da okuyabiliyorken, bugün 80 yaşına giren hocam Cem Eroğul hakkında bir doğum günü yazısı kaleme almak istedim. İstedim istemesine de, okuyacağı için, nasıl başlayacağımı bilemiyorum, tam olarak ne yazacağımı da. Hal böyleyken, bir insandan, bir hocadan, bir akademisyenden, eski akademi ve eski Türkiye’den söz edecek yazının içeriğini ve gideceği yeri ‘yazı’ya bırakmak, herhalde en doğrusu olacak.

Daha önce, üniversiteden atıldıktan sonra kaleme aldığım veda yazısında anlatmıştım, zararı yok, bir kez daha…

Mülkiye Anayasa Kürsüsü asistanlık sınavını kazandığım açıklandı, hoca, “Birkaç saat içinde odama gelirsen sevinirim” dedi. Gittim. Karşısındaki koltuğa oturdum. Kutlayan bir-iki cümle sarf ettikten sonra arkasındaki duvarda asılı üç çerçeveyi gösterdi. Mümtaz Soysal, Muammer Aksoy ve Bahri Savcı’nın fotoğrafları. 1961 Anayasası’nın mimarlarından, üç büyük isim. Mealen, “Hocaların huyu suyu farklıdır, dünya görüşleri, kişilikleri… Ancak hiçbiri mesleğine, halka ihanet etmedi ve üçü de çok çalışkandı. Eğer sen de çok çalışırsan burada kalırsın, seni fazla dinlenmiş görmek istemiyorum, işini düzgün yapmazsan, kaytarırsan, kamu kaynağını tüketmene izin vermem, haberin olsun” dedi. “Peki,” diyerek odasından çıktım. 29 yıl önce.

Özerk üniversite yıllarının, o özerkliğin değerini bilenlerin kuşağından ve ‘iç denetim’in gerekliliğini savunuyor, sözlerinin amacı buydu. Kendi tabiriyle -rahmetli Tuncer Bulutay’ı da anarak- özerk üniversite çalışanı, okulun kalemini kâğıdını israf etmeyen, akşam çıkarken lambaları kapatan, kurumuna sahip çıkan akademisyenlerden oluşurdu. “Asistanı, hocası yorar, denetler, uyarır; anabilim dalına, bölüme hesap verir akademisyen. Aksi takdirde başkalarına düşer o denetim, sen yapmazsan birileri mutlaka yapar.” Nitekim YÖK düzeni bunu yaptı. Hoca, YÖK’le birlikte ‘bildikleri’ üniversitenin sonra erdiğini düşünenlerdendir, yalnız olmadığını tahmin ediyorum.

Odasına girdim, daktilosunun başında… Sıkkın ve yorgun görünüyordu. “Yıllardır üniversite konusunda görüş isterler, ben de yazar veririm; her şey daha kötüye gitti, ama vazgeçmemek, inatla anlatmak gerekiyor.”

Sona erdiğini düşündüğü üniversitede çalıştığı yıllarda, işini bir gün dahi aksattığını, savsakladığını görmedim. Aynı inatla, yeni başlamış gibi heyecanla okuyup yazan, ders anlatan bir hoca.

Cem Eroğul, İzmirli. Oradan İstanbul, sonra Mülkiye. İzmirli olduğunu anlamak kolay, kapalı ve sıcak bir salonda üşüdüğü için gocuğunu çıkarmayan biri varsa, o İzmirlidir. 1940’ların, 50’lerin İzmir’inin, insan çeşitliliğinin, yakın çevresindeki farklı inanç ve kültürlerin izi çok belirgin. Muhatabını, sabır ve inatla anlamaya çalışır.

Fransızcayı çocukken öğrenmiş, İngilizce daha sonra. Bu yüzden, İngilizce kitap yazmış olmasına karşın (‘Devlet Nedir?’ başlıklı kitabın aslı İngilizcedir), asıl bildiği dilin Fransızca olduğunu söyler. Biraz Rumca, bir ara Rusça denemiş. Önce Saint Joseph. Hukuk fakültesinde okumaya niyetliyken bir yakınları kanına girmiş, Mülkiyeli olmuş. Mülkiye’de hayali diplomat olmak, tâ ki hocası Bahri Savcı’yı kürsüde görene dek…

1960-61 döneminde öğrencilik başlıyor, 27 Mayıs’ın hemen ardından, Ankara ve Mülkiye’nin en canlı zamanları. İlkokula beş yaşında başladığı için üniversiteyi de 20 yaşında bitirmiş. Yüksek lisans için Paris’te. Çok genç.

O dönem öyle sosyalistlik, Marksist yayınlar filan pek bilinen, rağbet gören şeyler değil; Fransa’da tanışıyor Cem hoca Marksizm’le ve bir ömür sürecek bağlılık öylece başlıyor. Kendi anlatımıyla, okuldayken Marx’ı yalnızca bir kez, Aydın Yalçın’ın olumsuz sözleriyle duymuş. Nazım’ı da, Yön dergisinden ‘Kurtuluş Savaşı Destanı’nı yazan vatan şairi olarak biliyor ve ‘Komünist Nazım’ı pek tanımıyor. Orada, Paris’te, Brezilyalı arkadaşı tanıştırmış Nazım’la ve bir gün Salle Pleyel’de, Aragon’un, Yves Montand’ın ve Comédie Française’in şöhretli oyuncularının sahnede Nazım şiirlerini okuduğu akşamın büyüsünü hiçbir zaman unutmamış.

Maurice Duverger’in, Marcel Prélot’un, Jean-Jacques Chevallier’in öğrencisi olan hocanın yüksek lisans tezi ‘Bertrand Russell’ın Siyasal Düşüncesi’. 1965 sonunda Türkiye’ye döndüğünde, artık komünist bir akademisyen.

Mülkiye’de, Bahri hocanın asistanı olarak göreve başladığı tarih 1966. Doktora tezi, herhalde en bilinen çalışması, ‘Demokrat Parti-Tarihi ve İdeolojisi’. Türkiye’de kaleme alınmış ilk parti monografisi. Demokrat Parti tezini yazarken Georges Politzer’in ‘Felsefenin Başlangıç İlkeleri’ni çevirir. Ekim 1966’da Sol Yayınları’ndan çıkar kitap. Eh, kaçınılmaz biçimde, hakkında komünizm propagandası suçlamasıyla dava açılır ve eski TCK’nın 142’nci maddesi uyarınca yedi buçuk yıl hapis cezası istenir. Türkiye’de ‘ileri demokrasi’ olmayan yıllar! O esnada TİP’te, Boran-Aren ekibine yakın ve eğitim faaliyetlerine aktif biçimde katılıyor.

Hoca, 12 Mart ve 12 Eylül’de İngiltere’de. 12 Mart’ta kendisi İngiltere’de, ancak anayasa kürsüsü olduğu gibi cezaevinde. Soysal, Aksoy, Savcı… Üçü de tutuklu.

Şimdi öyle siyasetçi yok, “Behice hanım o kürsüye çıkıp da konuşmaya başladığında devleşirdi.”

Sevip saydığı çok insan var tabii, yitirdiği sevgili arkadaşları… ancak Bahri Savcı ve Behice Boran’dan söz açıldığında gözleri başka türlü parlıyor. Gerçi, TİP’te görev alıp da Behice Boran’a hayranlık duymayan birini tanımadım, rahmetli Ömür Sezgin de öyleydi, Boran’ın, Sadun Aren’in ismi geçince yüzü gülerdi. TİP’in yeri başka Cem hoca için. Solun umut vadettiği, heyecan verdiği yılların, idealleri olan, kamucu, devrimci Mülkiyelisi için.

12 Mart ardından Türkiye’ye dönünce, aile kurma aşaması. Eşi Berrin hanım olmadan Cem hocayı hayal etmekte zorlanıyorum. Ali ve Ayşe darılmasın…

1997’de, Bahri Savcı’yı anma toplantısında konuşan hocam rahmetli Yavuz Sabuncu, Bahri ve Sudiye Savcı için ‘firma‘ benzetmesini yapmıştı. Bana, hoca ve Berrin hanım da ‘bir’ gibi gelir doğrusu. Her başarılı ‘erkek’ akademisyenin yanında fedakâr bir kadın vardır; tersi geçerli mi, pek emin değilim.

1973’te doçent oluyor, saf bir anayasa hukuku çalışmasıyla; internetin olmadığı bir zamanda yeryüzündeki tüm anayasaları inceleyip kaleme aldığı, ‘Anayasayı Değiştirme Sorunu.’ Aynı alanda........

© Diken