Bat akademisinin uzun sredir nicel metrikler, atf saylar ve sralamalar etrafnda ekillenen lm rejimini tartt bir dnemde, Trkiye asndan asl mesele, bu lm rejimini sorgusuz sualsiz iselletirmek deil, bilimsel alann zerkliini ve oulluunu koruyacak alternatif imknlar oaltmaktr.

Prof.Dr. Aye Zian Furat (stanbul niversitesi) - Do.Dr. Mehmet Yaln Ylmaz (stanbul niversitesi)

YK Bakan Prof. Dr. Erol zvar getiimiz hafta Aratrma niversiteleri Deerlendirme toplantsnda aratrma niversitelerinin izleme deerlendirme srelerindeki yaynlara ve dnyadaki indeks kurulularna deindi. "Biz artk 2026'dan itibaren Web of Science yerine Scopus ile devam edeceiz." ifadeleri Trkiye akademisinde hararetli bir tartma balatt. (https://www.yok.gov.tr/tr/news/arastirma-universiteleri-2025-siralamasi-aciklandi-WJaoS)

Bu aklamann ardndan zellikle WoS ve Scopus bata olmak zere alan indekslerinin Trkiye'deki akademik retim iindeki konumu, bu indekslerde taranan dergi ve kitaplarda nasl yayn yaplaca ve bu tercihin yapsal sonularnn neler olaca youn biimde tartlmaya baland. zvar'n WoS yerine Scopus'u nceleyen bu beyan, bata AK doentlik kriterleri olmak zere, niversitelerin akademik atama ve ykseltilme ltleri, akademik tevik mekanizmalar, kalite gvence sistemleri ve performans gstergeleri gibi pek ok alanda muhtemel etkilerin ne olacana dair soru iaretlerini de beraberinde getirdi; beklendii zere Trkiye akademisinde yeni bir tartma hatt oluturdu.

zetle, salk ve fen bilimleri alanlarndaki aratrmaclarn bir ksm WoS'ta taranan dergilerden memnun olduklarn, kresel bilimsel ltler asndan WoS'un vazgeilmez bir referans olduunu savunurken hatr saylr bir akademisyen grubu ise bu dergilerde, zellikle de WoS evreninde yayn yapmann hem sre ynetimi hem de maliyet asndan son derece zorlayc olduunu dile getiriyor. Sosyal ve beer bilimler sz konusu olduunda tablo daha da arpc bir hl alyor; bu alanlarda alanlarn nemli bir blm WoS evreninde grnr olmann, Trkiye sosyal bilimleri asndan neredeyse imknsz bir hedef olduunu vurguluyor.

Oysa bu tartmalarda ou zaman gz ard edilen temel sorulardan biri, sz konusu alan indekslerinin birbirlerinden hangi alardan ve ne lde farkllat. Bu yazda WoS, Scopus ve TR Dizin'i bu mercekten karlatrdk. Ortaya kan tablo gnmzdeki akademik retim trendlerini, bilginin nasl lldn ve hangi yapsal ncelikler tarafndan ynlendirildiini anlayabilmek asndan nemli ipular salyor.

Tablo genel olarak incelendiinde, WoS, Scopus ve TR Dizin'in hakemlik, dzenli yayn, etik ilkelere uyum, evrimii eriim ve kurumsal kapasite gibi temel editryal kriterlerde byk lde rtt grlmektedir. Asl belirleyici fark, WoS ve Scopus'un atf/etki metriklerini hem dergi seiminin hem de indeks ii hiyerarinin merkezine yerletirmesine karlk, TR Dizin'in etki faktrn bamsz ve hegemonik bir lt olarak esas almamasdr. Bylece WoS ve Scopus bilimsel deeri arlkl olarak atf performans zerinden tanmlarken, TR Dizin ulusal yaynclk standartlarn nceleyen farkl bir deerlendirme zemini sunmaktadr. Bununla beraber iinde bulunduumuz bu tablo aadaki balklar gndeme getirmektedir:

Tekelci atf sistemi

WoS ve Scopus'un TR Dizin'den ve pek ok dier alan indeksinden ayrld temel nokta, etki faktrn bizzat indeksleme kriterinin merkezine yerletirmesidir. ndekslere kabul edilen dergilerin deeri, byk lde bu etki lt zerinden tanmlanmakta; etki faktr de yalnzca ilgili veritabannn kendi evreni iinde yer alan dergilerden gelen atflar zerinden hesaplanmaktadr. Dier bir ifadeyle, WoS ve Scopus kendi kendini besleyen kapal bir atf ekosistemi kurmakta; bu ekosistemin dnda kalan dergilerde yaymlanan almalar ise fiilen grnmezlemekte, dolaysyla deersizlemektedir.

Bu kapal yapnn pratikteki yansmalarndan biri, baz dergilerde editrlerin yazarlar kendi indeks evrenlerine ait dergilere atf vermeye ak ya da rtk biimde tevik etmeleridir. Bylece bilgi, ayn epistemik kre iinde dolat srece "deerli" kabul edilmekte; indeks evreninin dnda retilen literatr ise yank odasnn duvarna arpp snmlenen bir grltye indirgenmektedir.

Bu durum yalnzca atf an deil, konu tercihlerini de tekelletirmektedir. Pierre Bourdieu'nun bilim alannn otonomisini tehdit eden ekonomik ve politik sermaye trlerine ilikin uyarlar hatrlandnda, atf says, etki deeri ve sralama lmlerinin "bilimsel sermaye"nin tarafsz teknik gstergeleri gibi sunulduu; oysa ou durumda bilgi retiminin zsel deerini deil, kapitalist akademik yaynclk pazarnn i dinamiklerini yanstt grlmektedir. Byle bir balamda, atf alma kapasitesi yksek, kresel ilgi eken temalara ncelik verilmesi; yerel ihtiyalar, ulusal ncelikler ya da lke karlar asndan hayati olan meselelerin ise ikincil plana itilmesi anlamna gelmektedir. Aratrmac asndan bakldnda Bourdieu'nun kavramsallatrd bilimsel habitus, indeks sistemlerinin dayatt bu metriklere gre yeniden biimlenmekte; atf potansiyeli yksek "trend" balklar kovalamak ile kendi toplumunun somut sorunlarn dert edinmek arasndaki gerilim derinlemektedir. Zamanla lt, bilginin epistemik ve toplumsal katks deil, bu lm rejimlerinin dllendirdii atf getirisinin ykseklii hline gelmekte; indeks sistemleri de bilimsel alann otonomisini tedricen "kolonize eden" bir dzenek ilevi grmektedir.

Alan ayrmn gzetmeyen kriterler, alana zg sonular

WoS, Scopus ve TR Dizin'in tm, yzeyden bakldnda disiplinler st, "alan-agnostik" denilebilecek bir kriter setiyle almaktadr. Hakemli yayn yapma, dzenli periyotlarla yaymlanma,........

© Açık Görüş