Diğer

25 Ocak 2024

TCMB’nin bugün kısa vadeli faizi 2.5 puan arttırıp yüzde 45’e çıkaracağı yönünde genel bir beklenti var. Ancak, TCMB Başkanı H. Gaye Erkan’ın uzun süreli ABD seyahati, yakın çevresi ve görev süresi ile ilgili sorular faiz kararının önüne geçmiş durumda. Ne yazık!

Kişisel konular, siyaset ve iktidar hırsı iktisat konularının önüne geçti mi, uygulanan politikalar ve politikaların toplumsal yanı geride kalıyor, tartışılır duruma geliyor. Halbuki iktisadın toplumsal yanı ağır basar. İktisat eğitimini bilerek tercih edenler, insanlara ve özellikle içinde yaşadıkları topluma katkı yapmayı isterler.

1930 Büyük Buhranında insanların çektiği sefalet, önde gelen birçok iktisatçı için iktisadı seçmelerinde önemli bir nedendir. Yoksul ve geri kalmış ülkelerdeki sefalet de birçok iktisatçıya bu konuyu seçmeye yöneltmiştir. 1930 demişken, dönemin Sovyet Rusya'sı da akla geliyor.

Bu yazıda amacım, iktisat eğitimi alanların ve verenlerin bazı soru ve sorunlar karşısındaki tepkilerine bakmaktır. Bu bağlamda kimlere saygı duyduklarını, nelere itiraz ettiklerini ortaya koyuyorum. Önce ABD’yi, sonra 1930’ların Sovyet Rusya'sını ele alıyorum.

Kısaca söylersek, bir iktisadi konuda insan ve toplum dikkate alınıyorsanız, saygı vardır. Diğer yandan, karar sürecinde tekniğiniz ve yönteminiz yoksa, belirsizlik ve tepki vardır.

ABD’nin önde gelen altı üniversitesinde (Chicago, Columbia, Harvard, MIT, Stanford, Yale) iktisat doktorası yapan öğrencilere bir anket uygulandı. Ankette 31 ayrıntılı soru vardı. Anket sonuçları ve değerlendirmeler hem kitap Klamer ve Colander (1990), hem makale Colander ve Klamer (1987), olarak yayınlandı.

Anket ve içindeki sorular başka çalışmalara da ilham kaynağı oldu. Anketteki 31 sorudan birinde öğrencilerin en çok saygı duydukları iktisatçıları sordular. Sorunun yanıtında, öğrencilerin seçtikleri iktisatçılara hangi nedenlerle saygı duyduklarını kısaca açıklamalarını da istediler.

Öğrencilerin en çok saygı duydukları beş iktisatçı, adı geçen altı üniversite itibariyle ve bunların toplamı olarak Tablo 1’de yer alıyor. Tabloda yer almak için bir iktisatçının bir üniversiteden en az iki oy alması gerekiyor.

Tablo 1 En Çok Saygı Duyulan İktisatçılar

Sonuçlar, öğrencilerin sosyal durumlarını dikkate alınca, her iki yazarı da şaşırtmıştı. Şöyle ki, ankete katılan öğrencilerin aileleri genellikle ABD’nin ortalama üstü geliri olan, üniversite öğrenimi almış kişilerden oluşuyordu. Siyahi öğrenci yoktu, bir tek Hispanik öğrenci vardı. Öğrenci babalarının yüzde 54’ü yüksek lisans veya doktora derecesine sahipti.

Bu ekonomik ve sosyal yapıdaki ailelerin çocukları, en çok Keynes’e saygı duyuyordu. Üstelik, dördüncü sırada Marx vardı. Smith, Marx’ın altında beşinci sırada idi. Prof. Colander ile daha sonraki yıllarda konuştuğumda, Friedman’ın listede olmayışına çok şaşırdığını söylemişti.

Friedman ilk 5 içinde yoktu, ilk 10 içinde de yoktu. İkinci sıradaki Arrow’un, üçüncü sıradaki Samuelson’un üst sıralarda olmasının özel nedeni vardı. Arrow Stanford da, Samuelson MIT’de öğretim üyesi idi ve en çok oyu kendi öğrencilerinden almışlardı.

Keynes ve Marx neden en çok saygı duyulan iktisatçılar listesinde yer aldılar? Doktora öğrencilerinin verdiği açıklamalardan bu iki iktisatçı için şu ortak noktalar ortaya çıkıyor.

1) Dönemlerinin bunalımlarını, bazıları gibi, görmezden gelmediler, tarihsel gelişim içinde incelediler ve en önemli yönlerini ele aldılar.

2) Bunalımlar için önceki iktisat yaklaşımlarını yetersiz buldular, kendi çözüm önerilerini getirdiler.

3) Çözümün siyasete bağlı olduğunu vurguladılar.

Ayrıca şu özel notlar var.

Keynes: Keynes, soyut modellerle değil, gerçek dünyanın sorunları ile uğraştı. Bu nedenle yaklaşımı geçmiştekilerden farklı idi. Bazı öğrencilere göre Keynes’in bir modeli vardı ama soyut değildi ve fazla matematiğe boğmadı. Böylece yaklaşımını ortalama kişiye anlatabildi. Ayrıca işsizlik gibi........

© T24