Modern toplumu ve sonraki serencamını tarif ve tasnif etmek için sosyal bilimciler çeşitli isimlerle karşımıza çıkarlar. Klasik örnekler geleneksel toplum ve modern toplumdur. Toplumdaki değişimi tarif için geliştirilmiş başka tabirler de var: Tarım toplumu, sanayi toplumu, sanayi-sonrası toplum, bilgi toplumu gibi. İnsanlık uzun yolculuğunda çeşitli duraklarda soluklanarak yol alıyor gibidir. Kemik, taş, metal, deri, kağıt, sinyal derken bugün varılan dijital tepede ekranda kamp kurmuş durumdayız. Tabi meselemiz insanların kullandığı eski araçlar veya yeni gereçler değil, bazan onların da yüzünden bizzat toplum olarak aldıkları yeni haldir. Mesela tarla sürmekten ekran kaydırmaya geçiş yaptık. Bu sebeple toplumun aldığı yeni halleri tarif için yeni kavramlar icad ederiz. Hiçbir sosyal bilim kavramı hep varolan birşeyin tarifi değildir. Kavramlar ortaya çıkan şeylerin tarifidir. Hadistir. Sosyal bilim bir hadiseler tarihidir. Bilimden çok bir tarihtir. Kanundan ziyade bir hazımdır.

Peki kavram nedir? Kavram dediğimiz şey, zuhur eden yeni bir hakikate (durum, fenomen) onu kavramak için taktığımız kulptur. Aklın eline avucuna sığmayan yeni bir acayipliği zaptetmek, onu sarmalamak için zihnimizin serptiği balıkçı ağıdır kavram. Yakalanan şey yabanî iken ehlî olmaya başlar. Beşerî bilim dediğimiz sözde bilimler insan tecrübesinin başka bir adı olan tarihin avlanarak ehlîleştirilmesi çabasından ibarettir.

Yirminci yüzyıldaki değişimi ve yeni halleri tarif için çeşitli tabirler gündeme geldi. Vazifelerini ifa ettiler. Kimisi de emekli oldu. Mesela bir zamanlar “bilgi toplumu” diye birşey vardı. Bugün dünyanın en değersiz şeyi bilgi oldu (bunu duymamış insanlar var biliyorum). Bilgi artık yüklenici taşeron firmalara verildi. Beynimizin bir kısmı nasıl cep telefonunda kaldıysa, telefonlarımızın çoğu içeriği de artık “cloud”larda yaşıyor. Bilgi ve hafıza artık insan kârı değil. İnsan yapması kurumsal bir data bankası ve gittikçe nüfuzu artan yapay bir zekası........

© Serbestiyet