1915 öncesi itibariyle Konya Ermeni’leri bilgiler şu şekildedir:

Antik Konio yani Konya'da 'nın merkezinde çoğunlukla yukarı Alaaddin Mahallesi'nde 4440 Ermeni yaşamakta olup Surp (Aziz( Hagop ve Surp (Aziz) Asdvadzin olmak üzere iki kilise ve aralarında meşhur Sahakyan okulu olmak üzere dört okulları bulunmaktaydı.

Konya Akşehir’deki Ermeni’lerin sayısı ise merkezden daha fazla olup 5000 kadardı. Surp Boğos-Bedros ve Surp Yerrortutyun adlı iki kilise ve eğitim kalitesinin çok ünlü olduğu Surp İstepannos okulunun da aralarında olduğu dört Ermeni eğitim kurumu mevcuttu. Konya, Karaman’daki Ermeni nüfus ise 1250 idi. Meryem Ana adlı bir kiliseleri ve iki okulları vardı.

Konya, Ereğli'deki Ermeni sayı ise 1015 idi. Yine burda da Meryem Ana isimli bir kiliseyle iki okul bulunmakta idi.Konya, Seydişehir'de 175 Ermeni ve Ilgın'da da 145 kişilik bir Ermeni cemaati bulunmakta idi.

Konya Ermeni’lerinin temel geçim kaynağı nakış, yüncülük, dokumacılık, halıcılık ve hırdavatçılık.
Karaman’lı Ermeni’ler şarap üretiminde çok ün salmışlardı.

Konya Ereğli'de yaşayan ve “Deli” lakabıyla anılan Mustafa Ağa, 1915'te, yörede yaşayan Ermeniler için tehcir yönünde emir geldiğinde, “Türkler, Müslümanlar pirinçse, Ermeniler yağdır, tuzdur. Yağsız, tuzsuz pilav olmaz. Gâvursuz memleket mi olurmuş!” diyerek, çok sayıda hemşerisini tehcirden kurtarmıştı. Sarkis Çerkezyan, hatıratı ‘Dünya Hepimize Yeter’de Konya bölgesinden Ermeni tehciri yapılmadığını ancak daha sonraki senelerde Ermeniler kendilerine ait mallarını mülklerini satarak İstanbul başta olmak üzre birçok büyük ile göçetmişlerdir. Bundan yüz yıl önce, devletin resmi rakamlarına göre 13 bin, İstanbul'daki Ermeni Patrikliği’nin verilerine göre ise 20 bin Ermeni’nin yaşadığı vilayetti Konya. Kent merkezindeki Yukarı Alaattin mahallesindeki nüfusu dört bini aşan Ermeni cemaati, Surp Hagop ve Surp Asdvadzadzin adlı iki kiliseye sahipti. Vilayetin genelinde ise çeşitli yerleşim yerlerine dağılmış 26 okulda, yine dört bini aşkın Ermeni çocuk eğitim görüyordu.

Tarihçi Murat Bardakçı'nın yayımladığı Talat Paşa’nın Kara Kaplı Defteri'ne göre ise, resmi adıyla ‘tehcir’in ardından, 1917’de, Konya’da yaşayan Ermenilerin sayısı üç bine düşmüştü.

Kültürü, zanaatları, sofraları, evleri, bağları, bahçeleri, şarkıları, hevesleri, aşkları, otuz iki kısım tekmili birden, bütün hayatı katın işin içine… İşte yüz yıl öncenin pilavı, böyle yağlı, böyle tuzlu bir pilavdı.

Bugünün Konyası’nda ise, Ermeni namına tek bir kişi bile yok. Onlardan geriye kalmış iz de yok. Deli Mustafa Ağa’nın tam da dediği gibi; yağsız tuzsuz memleket pilavı…

Konya da bir de Ermeni orjinli Vali Celal Bey ( ARTİN CELAL ) vardı.o tam bir Osmanlı bürokrattı. İttihatçıların insanlık dışı tehcir emirlerini uygulamayan; aç bitap, sefil, üstsüz başsız halde görev yerine varabilen Ermenilere yardım etmek için can hıraş çabalayan bir vali. Artin CELAL o günleri şöyle anlatıyordu anılarında:

“Benim Konya’daki halim, elinde hiçbir kurtarma aracı olmadığı halde bir........

© Önce Vatan