*Loquendum est cum vulgo, sentiendum cum sapientibus; si mundus vult decipi; ergo decipiatur!

Yağmurlu güneşli topraklar…Kahve kirazı… mahruk çekirdek…Bir toz bir duman… Rengâhenk çehreler…Uzun masalar kısa sandalyeler…

Konumuz kahvehaneler…

Osmanlı’da kahvehaneler ilk kez 16.yy ortalarında açıldı. Topluca eğlenme ve sosyalleşme aracı olan kahvehaneler; okur-yazar kesim ile asker sınıfı (seyfiyye) arasında epeyce rağbet gördü. Tavla oyunları, edebi sohbetler ve geleneksel eğlenceler kahvehanelere dahil olunca; halk buralardan kopamaz oldu.

Peçevi Tarihi, Arap coğrafyasından Tahtakale “Tahmis” Sokak’a uzanan yolculukta, ilk kahvehanenin açılışı için 1555 yılını işaret eder. Kanuni Döneminde sayıları elliyi bulan kahvehaneler, Tanzimat Döneminde iki bini aşmıştır.

Kahvehaneler açıldıktan kısa bir süre sonra; “ıllumination” mucizesi yaratabilir endişesiyle yasaklandı. Aşırı keyifçiliğin dinen “câiz olmadığı” fikri de kahvehanelerin mührü oldu. Yönetime muhalif her siyasi kıpırdanmanın merkezi olarak kahvehaneler gösterildi; ancak dini yaptırımlara ve sert yasaklara rağmen kahvehaneler varlığını sürdürdü.

İngiliz yazar Robert Burton (1577-1640): “The Anatomy of Melancholy” adlı eserinde; Türklerin kahvehane kültüründen övgüyle bahs etmiş; Türk kahvehaneleri ile İngiliz kahvehanelerinin benzerliklerini vurgulamıştır. (Graphic, 12 Nisan 1890:23).

Kahvehanenin kıraathaneyle (okuma evi) ilk buluşması; Tanzimat Dönemi’nde Beyazıt’ta açılan Sarafim Kıraathanesi ile oldu. (Mecmua-i Ebuzziya, 07 Muharrem 1330 [1914]:127). Osmanlı’da gazete ve dergilerin çıkmasıyla birlikte; gündemi takip etmek isteyen ya da yeni yayınları merak edenler mutlaka Sarafim Kıraathanesi’ne uğrardı. Burada payitaht dışında basılan süreli yayınlar da bulunabiliyordu. Dönemin gazetelerinde Sarafim Efendi’den “kıraathanenin mucidi” olarak bahsedildi. Sarafim Kıraathanesi seçkin bir müşteri kitlesine sahipti. Edebiyat ve sanat camiası dışında üst düzey askerlerin ve mülki idarecilerin uğrak yeriydi. Sarafim Efendi’nin ölümünden sonra oğlu Dikran Sarafim mekanı işletmeye devam etti. Cumhuriyetin ilk yıllarında iş değişikliğine gidildi; ardından bina yıkıldı ve kıraathane tarihe karıştı.

Şehzadebaşı’ndaki Fevziye Kıraathanesi, Vezneciler’de Darüttalim Kıraathanesi** ve Divanyolu’ndaki Arif’in Kıraathanesi gibi birkaç mekan bu geleneği devam ettirdi. Birer eğitim ve kültür yuvası haline gelen bu kahvehanelerin yanı sıra; mahalle kahveleri de hatırı sayılır bir müşteri kitlesine sahipti. Cumhuriyet Döneminin meşhur İkbal ve Küllük kahvehaneleri ise dönemin tanınmış akademisyen ve yazarlarını ağırlayan açık birer üniversiteydi. (Vatan, 28 Ekim 1941:3). Sabahattin Ali; 1950’lere kadar varlığını sürdüren Beyazıt’taki “Küllük Kahvesi” için; Muallimler Bahçesi veya Akademi diye söz edildiğinden bahseder. Sıtkı Akozan Küllükname kitabının kapağında Küllük’ü: “Bir demet güldür takılmış göğsüne İstanbul’un / Ey sabâ sen de konakla bir gün uğrarsa yolun” dizeleriyle anlatır.

Osmanlı’ya 19.yy sonlarında giriş yapan çay, yarım asır sonra kahvenin tahtına oturmuştur. Kahvehaneler kahveden ziyade çay talebine yoğunlaşmış; kıraathaneler ise bir zamanlar özenle hazırlanan Türk kahvesinin sıradanlaştığı ve sohbetlerin karton bardaklarda eriyip gittiği mekanların duvarlarında tarihe karışmıştır.

17.yy’da seyyahlar ve tüccarlar vasıtasıyla Avrupa’ya taşınan kahve; zamanla Avrupalılar’ın vazgeçilmezlerinden biri haline geldi. Coffee-House fikri özellikle Büyük Britanya ülkelerinde çığ gibi büyüdü. İnsanlar artık küçük bütçelerle keyifli vakit geçirebiliyorlardı. Kahvehaneler gelene kadar ortalama bir İngiliz’in dinlenme mekanları barlardı. İçki satan mekanlar bu yeni alana karşı yoğun bir propoganda kampanyası başlattı. Kahvenin; Hristiyanları Türklere dönüştürdüğünü iddia eden bildiriler elden ele dolaşıyordu. 1675 yılında II. Charles; “aylak kişilerin toplanma mekanı” olarak gördüğü kahvehanelerin kapatılması için bir genelge yayınlayacakken yoğun protestolar nedeniyle bunu geri........

© Medyafaresi