Tüfeğin yaygın olarak kullanılmaya başlanması, meydan savaşların mantığını değiştirdi. Süvariler önemini kaybetti. (O günkü tüfeklerle, at üzerinden atış yapmak mümkün değildi. Tüfek gürültülü olduğundan at korkuyor, biniciyi üzerinden atıyordu. Ayrıca at hareket ettiğinden, isabet ettirmek maharet istiyordu.) Tüfekli piyade birlikleri önem kazandı. Dolayısıyla tımarlı sipahilerin sayısının azaltılarak, piyade olan kapıkulu askerlerinin sayısının arttırılması kararlaştırıldı. Osmanlı hazırladığı program dahilinde etap etap tımar sisteminden iltizam sistemine geçti.

İltizam sistemi, belirli bir mıntıkanın vergi toplama hakkının, kısıtlı bir süre için (genelde 4-5 yıl), maksimum bedeli veren kişiye (mültezim) devredilmesiydi. Toplanacak vergilerin türleri ve oranları belliydi. Mültezim, ihalesine gireceği mıntıkanın tahmini hasat hacmini ve ticaret kapasitesini hesap ederek teklif verirdi. Maksimum teklifi veren ihaleyi kazanırdı. Devlet böylece 4-5 yıllık gelirini peşin olarak alarak, sayısı artan maaşlı kapıkulu askerlerinin giderlerini karşılayabiliyordu.

Osmanlı sisteminde sermaye birikimi olmadığından, yüksek tutardaki iltizam bedellerini ödeyebilecek mültezim de yoktu. Mültezimler faizle lokal sarraflardan, onlarda bankerlerden para almaya başladılar. (İslam’da faiz haram olduğundan, taraflar arasında anlaşmazlık olduğunda, kadıya gidilemezdi. Osmanlı, bugünkü hakemlik ve uzlaştırma kurumlarına benzeyen yapılar oluşturdu. Onların verdiği kararlar esas alındı.) İltizam sistemi yaygınlaştıkça tımarlı araziler azaldı. Tanzimat fermanıyla tımar sistemi tamamen kaldırıldı.

İltizam uygulaması, Osmanlının tıkır tıkır işleyen toprak düzenini bozdu, zaman içinde, toprak ağalığının, tüccar ve müteşebbis sınıfların oluşmasına yol açtı. Merkezi harcamalar ve giderler arttı. Hazine işlemleri büyüdü. Tımar sahibiyle dayanışma içinde olan çiftçiler, mültezimlerden şikayetçiydi. Kamu, şikayetleri dikkate alarak, usulsüzlük yapılmadığı sürece, iltizamları kaydı hayat şartıyla vermeye başladı. (Mültezimler ihaleyi süreli........

© Habererk