Čini se da ni posle skoro osam vekova od svršetka zemnog života osnivača Srpske crkve nismo još uvek svesni obima i značaja dela Svetog Save. To i nije neobično, kada se ima u vidu ocena koju je o Svetom Savi dao čuveni vizantolog Dmitrije Obolenski: „Međutim, istoričar koji nastoji da obuhvati neobičnu raznovrsnost njegovog života i rada – kao vladarskog sina, kaluđera, episkopa, hodočasnika, diplomate, administratora, mecene, pisca i učitelja svog naroda – gotovo neminovno dolazi do zaključka da je u grčkom i slovenskom svetu istočnoevropskog srednjeg veka malo kome bilo dato da za 60 godina života postigne toliko mnogo” (ovde).

Zbog svega onoga što je uspeo da uradi za 44 godine monaškog života, Svetom Savi se u aktistu obraćamo kao „prvom pastiru i učitelju srpskom”, ali i kao ravnoapostolnom: „Raduj se, Apostolima jednaki prvoprestolniče srpske zemlje”. I u troparu spevanom u čast prvog srpskog arhiepiskopa ističe se Savino ravnoapostolstvo: „Zato Te poštujemo kao ravna apostolima i svetiteljima”.

Grčka reč apostol znači isto što i latinska misionar i slovenska poslanik (ovde). Apostolima je Hristos nazvao prvu dvanestoricu učenika („I kad bi dan, dozva učenike svoje, i izabra od njih Dvanaestoricu, koje i apostolima nazva”, Lk. 6, 13), koje je on izabrao, naučio i poslao da propovedaju o Carstvu Božijem, najpre među „izgubljenim ovcama doma Izrailjeva” (Mt. 10, 6), a nakon Njegovog Vaskrsenja i među svim drugim narodima (Lk. 24, 47). Pritom, delatnost prve dvanaestorice, kao i sledeće sedamdesetorice apostola, na uređenju zemaljske Crkve nije bila teritorijalno ograničena (ovde).

Ravnoapostolnim Crkva naziva one svetitelje čiji je misionarskii i crkveno-organizatorski rad po značaju i obimu bio sličan radu prvih apostola Crkve (ovde). Za razliku od prvih apostola, delatnost kasnijih ravnoapostolnih svetitelja na širenju i učvršćenju hrišćanske vere po pravilu je bila vezana za pojedine narode i tačno određene teritorije. Tako Crkva proslavlja kao ravnoapostolne prve velike hrišćanske prosvetitelje i krstitelje Gruzina, Bugara i Rusa – Sv. Ninu (ovde), Sv. kneza Borisa (ovde) i Sv. velikog kneza Vladimira (ovde), ali i slovenske učitelje i prosvetitelje Sv. Kirila i Metodija (ovde). Kao ravnoapostolnog Crkva proslavlja i prvog hrišćanskog cara i zaštitnika („epistimonarh”, ovde) Crkve – Sv. cara Konstantina (ovde).

Crkva Svetog Savu poštuje kao ravnoapostolnog pre svega zbog onog što je on učino za spasenje srpskog naroda, kao osmislitelj i inicijator osnivanja autokefalne Srpske crkve, kao njen prvi, ne samo arhiepiskop, već i kanoničar, liturgičar, bogoslov, crkveni pedagog, hagiograf i crkveni graditelj. U akatistu posvećenom Sveti Savi se ističe, da je on „u Srbiji zablistao, (a) ipak te sva vaseljenska Crkva smatra za braniča, predstavnika i molitvenika pred Gospodom”. S tim u vezi, još je čuveni ruski i srpski kanoničar Sergej Troicki, u svetosavskoj besedi održanoj na Pravnom fakultetu u Subotici, sada već daleke 1928. godine, skrenuo pažnju na brojne činjenice koje govore o Svetom Savi kao, ne samo srpskom, već i sveslovenskom svetitelju i prosvetitelju (ovde). Time i ravnoapostolstvo Svetog Save dobija drugačiji i širi smisao.

O posebnom poštovanju koje je Sveti Sava uživao među pravoslavnim Slovenima, već jasno govori to što su bugarski car Jovan Asen II i patrijarh Joakim posle Savinog upokojenja u Trnovu, 1235/1236. godine, dva puta za godinu dana odbijali molbe srpskog kralja Vladislava, inače zeta bugarskog vladara, da prenese Savine svete mošti u Srbiju, u Mileševo (ovde, ovde). Teodosije beleži da je bugarski car na traženje kralja Vladislava da mu preda svete mošti svog strica i prvog srpskog arhiepiskopa odgovorio rečima: „Sve, dakle, što voliš da moliš od mene, nije ti zabranjeno, sine moj, rekavši, a prestani da me prisiljavaš da dam ono što i nije lako dati, jer me i patrijarh i velmože i sav grad u tome sprečavaju” (ovde).

Imajući to u vidu, poznati ruski medijavelista Anatolij Arkadijevič Turilov zaključuje, da se „zamalo nije desilo” da Sveti Sava, koji se još „za života proslavio brojnim čudima”, već tada postane „bugarski svetitelj”. Takvo rano i duboko poštovanje Svetog Save među Bugarima sasvim je u suprotnosti sa činjenicom, da je „prelazak kulta nacionalnog svetitelja u drugu zemlju – događaj koji je pretpostavljao posebne uslove” i da je stoga „čak i u susednoj Bugarskoj i Srbiji krug zajedničkih slovenskih svetitelja relativno nevelik” (ovde).

U Rusiji se kult Svetog Save počeo širiti od kraja 14. veka, sa pokretanjem novog, drugog talasa rusko-južnoslovenskih veza, pre toga prekinutih zbog mongolske najezde na zemlje Kijevske........

© Нови Стандард