Diğer

T24 Haftalık Yazarı

14 Temmuz 2024

Her bilim dalının unutulmaz isimleri vardır. Halk sağlığının bir derya bilim dalı olması nedeniyle doğrudan halk sağlıkçısı olmasa bile halk sağlığına büyük katkıları ile bilinen birçok bilim insanı tanıyoruz. Buna karşın, tarihe damgasını vuran çok önemli işler başarmalarına karşın isimleri hemen akla gelmeyen (hatta unutulmuş), halk sağlıkçıları tarafından nedense hiç bilinmeyen kahramanlar mevcuttur. Dr. Ludwig Rajchman bunların başında gelir.

2011 ve 2013 yıllarında donmaya duyarlı aşıların donmadan etkilenmelerinin temellerini oluşturan bilimsel çalışmalarım nedeniyle Türkiye, İsviçre ve Polonya'dan çalışma ekip arkadaşlarımla birlikte iki kez Ludwig Rajchman Halk Sağlığı Ödülü'nü almanın onurunu taşıyorum.

Geçtiğimiz gün, 13 Temmuz Cumartesi Ludwig Rajchman'ın 59. ölüm yıl dönümüydü.

Peki, neydi Ludwig Rajchman'ı halk sağlığı açısından bu denli önemli yapan düşünceleri ve eylemleri?

1881'de bugünkü Polonya'da doğan Rajchman, gençliğinde Polonya Sosyalist Partisi'ne (PPS) katılmasından sonra ve 1905 ayaklanmasına katıldığında tutuklanmıştı. Birkaç ay hapis yattıktan sonra bir süreliğine Kharkiv'e sürgüne gönderildi. Krakow'da tıp eğitimini tamamlayan Rajchman, bakteriyoloji uzmanı olduktan sonra Paris'te Pasteur Enstitüsü'nde doktora sonrası çalışmalar yaptı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Londra'da Royal Institute of Public Health kurumunda ders vermiş, 4 yıl boyunca da Londra Merkez Epidemiyoloji Laboratuvarı'nın başkanlığını yapmıştır. Aynı dönemde PPS aktivisti olarak Polonya'nın bağımsızlığı için lobi faaliyetlerinde bulundu. 1918'de Varşova'ya dönen Rajchman, yeni hükümeti Varşova'da epidemiyolojik bir merkez oluşturulması için ikna etti. Państwowy Zakład Higieny (Ulusal Halk Sağlığı Enstitüsü) adıyla kurulan bu merkez bugün hala etkinliğini sürdürmektedir.

Rajchman, Doğu Avrupa'yı kasıp kavuran tifüs salgını dalgalarına karşı mücadelede oldukça aktifti ve bu durum Milletler Cemiyeti (League of Nations) tarafından fark edilip, 1921'de Rajchman'dan Cenevre'de Milletler Cemiyeti için bir Sağlık Örgütü kurması istendi. Dünya Sağlık Örgütü'nün atası durumunda olan Milletler Cemiyeti Sağlık Teşkilatı (League of Nations Health Organization) Rajchman'ın en başarılı girişimlerinden biridir. Bu görevi sırasında Rajchman sık sık seyahat etmiş ve özellikle Çin'de bir karantina ve halk sağlığı sistemine olan ihtiyaçtan çok etkilenmiş, bu nedenle Çin hükümetinin danışmanlığını kabul etmiştir.

1924'te Milletler Cemiyeti Basın Sorumlusu Arthur Sweetser ve Jean-Jacques Rousseau Enstitüsü eğitimcileri Adolphe Ferrière ve Paul Meyhoffer ile birlikte dünyada türünün ilk örneği olan Uluslararası Cenevre Okulu'nu (International School of Geneva) kuran Rajchman'dır. Bu okul, diplomatların yanı sıra daha çeşitlendirilmiş bir eğitim arayışında olanların çocuklarını da barındıracak şekilde geliştirilmiş, programı, öğrencilerin kendi ülkelerindeki üniversitelerde başarılı olmalarını sağlamak amacıyla birden fazla dil ve barış için eğitim yaklaşımı çerçevesinde oluşturulmuştu.

Bu arada Rajchman, Cenevre'de anti-faşist tutumları ve eylemleriyle tanındı. Bu, Milletler Cemiyeti'nin Fransız direktörü Joseph Avenol'u siyasi olarak memnun etmedi (şaşırmadık, değil mi?) ve Avenol 1938'de Rajchman'ı görevinden aldı.

İşsiz kalan Rajchman, hükümetin Japonya'ya karşı savunmasını hazırlamasına yardım etmek amacıyla Çin'e gider. II. Dünya Savaşı yıllarında Rajchman, şahsen tanıdığı sürgündeki Polonya hükümetinin Başkanı General Sikorski ile buluşur. Sikorski, Rajchman'ı Polonyalı göçmenlerin sorumlusu olarak atar, ABD'ye giderek Başkan Roosvelt ile görüşmesini ister. II. Dünya Savaşı yıllarında Rajchman insani konularda çalışır, meşhur Çin lobisinin bir elamanı olduğunu da açıkça söyler (Amerikan siyasetinde, Çin lobisi, 1930'lardan Amerika Birleşik Devletleri'nin 1979'da Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanımasına kadar geçen dönemde Amerika'nın Çin Cumhuriyeti'ne destek vermesi çağrısında bulunan savunma gruplarından oluşuyordu. Ardından, Çin Halk Cumhuriyeti ile daha yakın ilişkiler kurulması çağrısında bulunmuşlardır.). Rajchman, Çin'e yönelik Japon askeri saldırganlığı hakkında açık sözlü olmaya devam etmiş ve 1936'da İtalya'nın Etiyopya'yı ilhak etmesine ve İspanya İç Savaşı'nda Franco güçlerine faşist ve Nazi desteğine karşı da konuşmasını sürdürmüştür.

Birleşmiş Milletler Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi UNRRA, savaşın son yıllarında Avrupa özgürlüğüne kavuştuktan sonra sağlık koşullarının ciddi durumuyla nasıl başa çıkılacağı konusunda (özellikle bir tifüs salgınından korkuluyordu) bir rapor yazması için Rajchman'ı görevlendirir. Yeni komünist Polonya hükümeti de Rajchman'ı UNRRA temsilcisi olarak atar.

Çocuklara Yardım Fonu UNICEF'in kurulması aslında erken soğuk savaş dönemi politikalarının neden olduğu güzel bir kazanın sayesindedir. UNRRA büyük ölçüde Amerika Birleşik Devletleri'nin hakimiyetinde olan ancak 44 ulusu temsil eden uluslararası bir yardım ajansıydı. Kasım 1943'te kurulan bu ajans, 1945'te Birleşmiş Milletler'in bir parçası olmuş, ancak Eylül 1948'de feshedilmiştir. Bu değişiklikte en büyük neden ABD'nin hem Batı hem de Doğu Avrupa ülkelerine yardım ettiği için UNRRA'yı yardım kanalı olarak kullanmayı reddetmesinde yatıyordu (ABD, Doğu Avrupa ülkelerine yardım edilmesine karşıydı). Amacı, herhangi bir Birleşmiş Milletler kontrolü altındaki bölgede savaş mağdurlarına yiyecek, yakıt, giysi, barınak ve diğer temel ihtiyaçlar, tıbbi ve diğer önemli hizmetlerin sağlanması yoluyla yardım önlemlerini planlamak, koordine etmek, yönetmek ya da yönetiminin düzenlenmesini sağlamak olan UNRRA, Cenevre'de düzenlenen bir Birleşmiş Milletler toplantısında yardım çalışmalarını sona erdireceğini açıkladığında, savaş........

© T24