ABD emperyalizmi 1980 sonrasında, dünya ekonomisini sermayenin sınırsız tahakkümünü sağlayacak doğrultuda biçimlendirmeye kalkıştı. “Tarafsız” bir görüntü sağlaması için tasarı neoliberal küreselleşme olarak adlandırıldı.

Bu tasarının “zirveye” ulaştığı aşama Obama döneminde 12 ülke tarafından imzalanan TPPA (Trans-Pasifik Ortaklık Anlaşması) ile 2016’da gerçekleşti. İmzacılar AB üyeleri dışında okyanusun iki kıyısından Batı İttifakı’nı ve beş çevre ekonomisini (Malezya, Vietnam, Meksika, Peru, Şili) içermekteydi.

Obama yönetimi tarafından Kongre’ye sunulan sözleşme metnini hükümet uzmanları değil, dev şirket temsilcileri hazırlamıştı. Belge, Kongre’de görüşülmeden oylanmış, kesinleşmişti.

Sözleşmenin uygulanması “ulusal” yargı organlarından bağımsız kılınmıştı. Yabancı şirketlerle merkezî/yerel kamu yönetimleri arasındaki anlaşmazlıklar uluslar-arası tahkim kurullarının yetkisindeydi. Uluslararası ekonomik ilişkiler, böylece, siyasal iktidarlardan bağımsız kılınmaktaydı. Tasarlanan bu düzeni, o tarihlerde yayımlanan bir yazıda “mutlak kapitalizm” olarak adlandırmıştım.

Ne var ki, Obama sonrası başkanlığa seçilen Trump, fazla gecikmeden (Ocak 2017’de) ABD’yi TPPA’dan çekti; anlaşma fiilen uygulanmaya geçemedi. Seçimdeki rakibi Clinton’un, Trump’ın seçmen tabanını acınası güruh (“deplorables”) olarak betimlemesi, küreselleşme-karşıtı bu kararı etkilemiş olabilir. Başkanlığı sırasında da Trump özellikle Çin’e karşı uyguladığı ekonomik yaptırımlarda DTÖ’nün neoliberal serbest ticaret ilkelerini ölçüsüzce çiğnedi.

ABD iktisat politikalarında küreselleşme yörüngesi dışına karşı çıkan önemli bir dönüşüm, Joe Biden’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan’ın Mart 2023’te “Amerika’nın Ekonomik Liderliğinin Yenilenmesi” başlıklı önemli bir konuşması ile tetiklendi.

Jake Sullivan konuşmasının başında ABD’nin “yeni bir uluslararası ekonomik düzenin oluşmasındaki öncü rolünü” ve bunun olumlu sonuçlarını vurguluyor. Ne var ki “son yıllar, bu temellerdeki çatlakları da ortaya çıkardı. Kaygan küresel ekonomi çok sayıda emekçi Amerikalıyı geride bıraktı. Finansal bir kriz orta sınıfı sarstı. Aşırı bağımlılığın tehlikeleri ortaya çıktı.” Temel bozukluklar salt küreselleşme olgusunun ötesindedir. Kaynağında neoliberalizmin temel önerme ve ilkeleri de yatmaktadır. Örnekler sıralanıyor:

“Piyasalar sermayeyi verimli ve etkin biçimde tahsis eder varsayımı: Piyasalar stratejik endüstrileri ve istihdamı ülke dışına taşıdı.

“Serbest ticaretin Amerika’nın mal ihracatını destekleyeceği önermesi: Mallar değil, istihdam ve üretim kapasitesi ihraç edildi. Çin, hem geleneksel sanayi kollarını, hem de temiz enerji, dijital altyapı, biyoteknoloji gibi geleceğin........

© soL