İktidarın sopası inceldi, parladı ve bir uygulama güncellemesine dönüştü. 2025’te hegemonya artık toprağı değil, dikkati; fabrikayı değil, algoritmayı yönetir oldu.

Güç, tarihte neredeyse hiçbir zaman “haklı” olana verilmedi; daha çok “daha iyi araca” sahip olana gitti. Taş Devri’nde bu araç sopaydı. Bronz Çağı’nda mızrak. Sanayi Devrimi’nde fabrika. 20. yüzyılda petrol ve nükleer teknoloji. Bitirmek üzere olduğumuz 2025’te ise daha sessiz, daha kibar ve daha tehlikeli bir araç sahnede: yapay zekâ. Üstelik bu kez sopayı kimin tuttuğunu çoğu zaman görmüyoruz; çünkü sopa, uygulama güncellemesiyle geliyor ve “güvenlik iyileştirmesi” diye paketleniyor.

“Hegemonya” tam da bu noktada anlam kazanıyor. Hegemonya, kaba kuvvetle değil rıza üreterek kurulan egemenliktir. İnsanlara “bunu yapacaksın” demek yerine, “zaten bunu istiyorsun” duygusunu yerleştirmektir. İtalyan Marksist filozof ve politikacı Antonio Gramsci’nin bundan neredeyse yüz yıl önce işaret ettiği gibi, iktidar yalnızca copla değil; okul, medya, kültür ve gündelik hayatın “normal” diye sunduğu şeylerle de kurulur. Bugün bu “normal”i çoğu zaman algoritmalar paketleyip önümüze koyuyor: hangi haberi göreceğiz, hangi videoda kalacağız, hangi başlık “trend” olacak, kime sinirleneceğiz, neye güleceğiz. Üstelik bütün bunlar olurken bize sürekli şu fısıldanıyor: “Merak etme, bu senin tercihin.”

Dünün hegemonyası toprak ve sanayi üstünden yürürdü; bugünün hegemonyası bilgi, dikkat ve davranış üstünden yürüyor. Yani mesele artık yalnızca neye sahip olduğunuz değil; insanların neyi gördüğü, neyi unuttuğu, neye kızdığı ve neye güldüğüdür. Kısacası savaş alanı ekranın kendisi. Ekranın arkasında kimin oturduğu ise kamunun şeffaf tartışmalarıyla değil, platformların kapalı kararlarıyla belirleniyor. “Tarafsız algoritma” masalı burada devreye giriyor: sanki dünya kendi kendini sıralıyormuş gibi. Oysa sıralama, bir değer yargısıdır; değer yargısı da güçtür.

2025’in kırılma noktası şu oldu: Yapay zekâ “yardımcı” olmaktan........

© Birgün