Türkiye yeniden yapay bir Anayasa tartışması içine çekilmek istenirken mevcut Anayasanın uygulanmadığını sık sık hatırlatmak gerekiyor. Anayasa Mahkemesi (AYM), DİSK üyesi Birleşik Metal-İş sendikasının başvurusu üzerine bir kez daha sendikal hak ihlali kararı verdi. AYM sendikal haklara erişim konusunda yapısal sorunlar olduğunu ve hukuki düzenleme yapılması gerektiğini belirtti. Bu yazımda AYM’nin bu yeni kararı ile bir kez daha gündeme gelen sendikal hak ihlallerini ele alacağım.

Önce sendikalaşma düzeyine bakalım. Temmuz 2024 itibariyle 17 milyona yakın sigortalı işçinin sadece 2,5 milyonu sendika üyesidir. Resmi sendikalaşma oranı yüzde 14,2’dir. Ancak bu oran yanıltıcıdır. Sigortasız işçiler de dikkate alındığında işçilerin sendikalaşma oranı düşmektedir. Ancak asıl önemli olan özel sektördeki sendikalaşma oranıdır. Kamu işçilerinin yüzde 78’den fazlası sendika üyesi iken özel sektörde bu oran on kat daha düşüktür. Özel sektörde resmi sendikalaşma oranı sadece yüzde 7 (yedi) civarındadır. Kamu sektörü ile özel sektör arasında devasa bir sendikalaşma farkı vardır.

Sendika üyesi olup toplu iş sözleşmesi kapsamında olan işçi sayısı 1,8 milyon civarındadır. Diğer bir ifadeyle 17 milyona yakın sigortalı işçinin yüzde 10,8’i toplu iş sözleşmesi kapsamındadır. Ancak bu oran da yanıltıcıdır.

Sendika üyesi olan 2,5 milyon işçinin 670 bini toplu iş sözleşmesinden yoksundur. 670 bin işçi sendika üyesi olduğu halde toplu iş sözleşmesinden yararlanamıyor. Bu işçilerin neredeyse tamamı özel sektördedir. Dolayısıyla özel sektörde toplu iş sözleşme kapsamındaki işçi sayısı 600- 700 bin civarında kalmaktadır. Bir diğer ifadeyle özel sektörde toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işçi oranı yüzde 4,2 seviyesine kadar gerilemektedir.

Görüldüğü gibi özel sektörde sigortalı işçiler arasında sendikalaşma oranı yüzde 7 civarında iken toplu iş sözleşmesi kapsamı yüzde 4-4,5 arasındadır. Ancak sigortasız çalışan işçilerin tamamı özel sektörde çalıştığı için toplam özel sektör işçi sayısı 17,9 milyona yükselmektedir. Bu işçilerinin yaklaşık 600-700 bini toplu iş sözleşmesi kapsamında sendika üyesi iken geri kalanı sendikalı ve toplu iş sözleşmesi kapsamında değildir. Böylece özel sektördeki toplam 17,9 milyon işçinin toplu iş sözleşmesi kapsamımda olanların oranı yüzde 4’ün altına gerilemektedir.

Türkiye’nin sendikalaşma gerçeği budur. Sendikalaşmanın daha çok siyasi ve kamusal saiklerle gerçekleştiği kamu görevlileri ve kamu işçileri bir yana (ki burada da ciddi sendikal ayrımcılık sorunları var) özel sektörde sendikalaşma ve toplu iş sözleşmesi kapsamı diplerdedir.

Sendikalaşma ve toplu pazarlık kapsamında olanların kamuda oldukça yüksek özel sektörde ise inanılmaz düşük olmasının ciddi yapısal nedenleri vardır. Kamu sektöründe kamu işvereninin sendikalaşma konusunda yasalara daha fazla riayet etmesi ve özel sektörde olduğu gibi kâr saikinin esas olmaması nedeniyle sendikalaşma daha kolay olmaktadır. Ancak kamu sektöründe de idare/siyasi iktidar kendine yakın sendikaları koruyup kolluyor. Bu durum kamuda güdümlü sendikacılığının yoğunlaşmasına ve haksız sendikal rekabete yol açıyor. Son günlerde aynı konfederasyon içinde bile bunun örneklerine rastlanıyor.

Özel sektörde sendikalaşmanın ve toplu pazarlık kapsamının düşük olmasının sebebi anti-sendikal yasal düzenlemeler ve uygulamalardan, yapısal sorunlardan kaynaklanıyor. Bunlar sendikal barajlar, sendikalaşan işçilerin keyfi işten çıkarılması ve sendikalaşmayı ortadan kaldıran hileli yetki sistemidir.

Sendikal baraj istemi sendikalaşan işçilerin toplu iş sözleşmesine erişimi engellemektedir. Yüzde 1 işkolu barajı ciddi bir sendikalaşma engeline dönüşüyor. Yüzde 1 barajını aşan sendikaların Bakanlık tarafından tespitinde keyfiliklere rastlanıyor. Bazı sendikalar 0,99 oranı ile baraj altında bırakılırken bazı sendikaların yüzde 1,01 gibi bıçak sırtı oranlarla barajı geçtiği görülmektedir. Bakanlık yetkili sendika tespit işini özensiz ve tarafgir uygulamaktadır. DİSK üyesi Devrimci Sağlık-İş’in 0,99 oran ile kıl payı baraj........

© Birgün