Prvi deo teksta možete pročitati OVDE.

Posle završetka Prvog svetskog rata – u okolnostima frustrirane i revanšistički nastrojene Nemačke – 1920-ih i 1930-ih godina prošlog veka nastali su najznačajniji radovi germanske geopolitičke škole mišljenja. Već smo ukazali da je reč o pojavi koja je u teorijskom smislu rezultat blistave tradicije autentične nemačke geografije Fridriha Racela, potom teorije o državi kao organizmu Rudolfa Kjelena i mitelevropskih ideja Fridriha Naumana, koje su imale svoje koncepcijsko opravdanje od procesa ujedinjenja 1871. godine do danas.

Predvodnik nove nemačke geopolitike svakako je bio znameniti naučnik i general Karl Haushofer (1869-1946). Posle Prvog svetskog rata bio je predavač (1919) i profesor geografije (1921) na Minhenskom univerzitetu. U to vreme diskretno se angažovao na obnovi nemačke vojske i generalštaba, koji su posle okončanja Velikog rata bili ukinuti. Od 1924. godine uređivao je Časopis za geopolitiku. Od 1933. je profesor geopolitike i direktor Instituta za geopolitiku na Univerzitetu u Minhenu, a predsednik Nemačke akademije je od 1934. do 1937. godine. Bio je predsednik Narodne organizacije Nemaca koji su živeli van otadžbine od 1938. godine. Najznačajnija dela su mu: Granice i njihov geografski i politički značaj (1927), Temelji geopolitike (1928), Geopolitika pan-ideje (1931), Geopolitika Tihog okeana (1939), Ratna geopolitika (1941) i drugi koautorski radovi.

Tridesetih godina bio je pristalica stvaranja jednog kontinentalnog bloka zasnovanog na osovini Berlin-Moskva-Tokio. Svoju akademsku delatnost prikazivao je kao potrebu da se nemački narod (posebno omladina) upozna sa geopolitičnošću odnosa u svetu, a javno delovanje opravdavao je pravom i obavezom naučnika da stane na stranu svog naroda i države. Veoma ubedljivo je zastupao stav o tome da koncepcija nemačke geopolitike ima svoj teorijski i praktični ekvivalent u tzv. „američkoj legitimnoj geopolitici”. Iako je negirao sopstvenu podršku nacizmu (posebno posle 1938. godine), nije mogao da ospori lični uticaj na koncepcijsko utemeljenje nemačkog imperijalnog ekspanzionizma.

Drugi velikan nemačke misli onoga doba bio je Karl Šmit (1888-1985), teolog, pravnik, sociolog i politički teoretičar. Kao jedna od najistaknutijih ličnosti u oblasti pravne i političke teorije u 20. veku presudno je uticao na razvoj klasične evropske geopolitičke misli, preciznije evrokontinentalizma kao njenog karakterističnog pravca. Zahvaljujući Karlu Šmitu pojam nomosa zemlje i teorija velikog prostora u geopolitičkim istraživanjima opstali su do danas, a rad Zemlja i More, objavljen 1942. godine, svakako je jedan od najvažnijih dokumenata geopolitičke nauke.

Posebno su bile zapažene njegove politikološke studije Politička teologija i Pojam političkog u kojima je kritikovao koncept liberalnog prava i ideje pravne države. U ovim tekstovima dati su obrisi čitavog njegovog kasnijeg intelektualnog stvaralaštva u kojima je bio primetan krajnji politički realizam, odnosno težnja da se politikološki problemi oslobode humanitarne retorike, sentimentalnog patosa i socijalne demagogije, što je u jednom istorijskom trenutku nesumnjivo odgovaralo duhu nacionalsocijalizma.

Čitava Šmitova koncepcija bila je zasnovana na ideji prava naroda (Volksrechte) koja je kao takva bila zakonomerno suprostavljena liberalnoj teoriji o ljudskim pravima. Šta su prema Šmitu temeljni postulati prava naroda? To je najpre univerzalno pravo svih naroda na kulturnu suverenost, što podrazumeva očuvanje svog istorijskog i političkog identiteta. Interesantno je da je ovakvo shvatanje izazvalo duboke podele unutar nacističkog pokreta, pa i otvoreni animozitet koji je prema Šmitu ispoljavala pangermanistička struja esesovaca, koja je svoje ideološke stavove zasnivala na eksluzivnom pravu izabrane nemačke rase.

Proučavajući radove Racela, Kjelena, Mekindera, Vidala de la Blaša, Mehena i drugih, Haushofer je usvojio logiku istorijskog procesa kao neprekidnog sukoba dva geopolitička načela: kopnenog i pomorskog (telurokratija protiv talasokratije). Za njega lično, pomenuti dualizam bio je jedna vrsta odgonetke za sve tajne međunarodne politike.

Zanimljivo je da je izraz „novi poredak” – koji su koristili nacisti i u novije vreme Amerikanci – prvi put upotrebljen u Japanu kao obrazac koji je označavao preraspodelu odnosa snaga u tihookeanskom regionu, kako su predlagali tamošnji geopolitičari. Haushofer je bio duboko svestan da navedena planetarna dvojnost (kopno protiv mora) zakonomerno otvara pitanje nemačke geopolitičke samoidentifikacije. Naime, kao pristalica nacionalne ideje, on je nesumnjivo podržavao jačanje moći nemačke države, odnosno njen industrijski i kulturni razvoj koji je tangentalno povezan sa doktrinom geopolitičke ekspanzije. U ovim opažanjima Haushofer se oslanjao i na radove svojih naučnih uzora i prethodnika.

Haushofer je bio svestan da činilac nemačke........

© Нови Стандард