İmam Gazzâlî’nin (ö. 505/1111), muhalled eseri İhyâ’nın birinci cildinde yer alan “Tilâvetin Bâtınî Amelleri Üzerine” isimli bölümdeki madde başlıklarından esinlenerek yazmaya çalıştığımız yazı serimize devam ediyoruz.

5. Mana ve Maksadı Anlamaya Çalışmak (Tefehhüm):

İnsan, Kur’an’ı düşünürken, her âyetten, o âyetin maksadına uygun manalar çıkarmaya çalışmalıdır. Zira Kur’an’da Allah’ın sıfatları, fiilleri, peygamber kıssaları, cennet ve cehennem gibi çok değişik konular yer alır.

Kur’an’ın muhatabı, “Hiçbir şey ‘O’nun benzeri gibi değildir. Asıl işiten ve gören O’dur.” (Şûrâ 42/11) gibi âyetlerle karşılaştığında Allah’ın isim ve sıfatlarını düşünmelidir. Bu sayede, âyetlerin sırları ve maksatları kendini ona açacaktır. Nitekim Hz. Ali şöyle buyurmuştur: “Resûlullah (sav), başkalarına gizleyip de bana özel hiçbir gizli ilim vermemiştir. Yalnız Allah Teâlâ bir kuluna Kitab’ını anlama konusunda özel bir anlama yeteneği verebilir. Dolayısıyla insanlar, böyle bir anlama yeteneğine sahip olma hususunda gayret göstersinler.” Şuna iyi dikkat etmelidir: Kur’an ilimlerinin çoğu, Allah’ın isimleri ve sıfatlarında gizlidir.

İnsan; yerlerin ve göklerin yaratılması gibi Allah’ın fiillerinden bahseden âyetlerle muhatap olduğunda, bundan O’nun sıfatlarını anlamalıdır. Zira fiil, fâile delâlet eder. Fiilin muhteşemliği, fâilin muhteşemliğini gösterir. Dolayısıyla fiile takılıp kalmamalı, asıl fâili görmeye çalışmalıdır. Hakikat şu ki, Hak Teâlâ’yı lâyıkı veçhiyle tanıyan birisi, O’nu her şeyde görür. Zira her şey, O’ndandır, O’nadır, O’nunladır ve O’nundur. Hakikatte O, her şeydir (Huve’l-kullu fi’t-tahkîk). Her şeyde O’nu göremeyen, O’nu tanıyamamış demektir. O’nu tanıyan, şunu iyi bilir ki O’nun dışındaki her şey bâtıldır, her şey yok hükmündedir. Çünkü her şeyin varlığı O’ndandır, her şey varlığını O’ndan almaktadır. Dolayısıyla O’ndan bağımsız bir varlığa sahip olan hiçbir şey yoktur. İşte bu hakikat, mükâşefe ilminin ilkelerindendir.

Peygamberlerin kıssalarını okuyan kişi de, o hadiselerin ardındaki gerçek fâilin yine Cenâb-ı Hak........

© Yeni Şafak