İnsanlık dünyasının tefekkür yolculuğunda bir durak hakikatler arası ilişkiler ve bağlantılar noktasıdır. Kâinatın organize ve kompleks yapısı, bir nesnenin varlığının asgari noktada kudret, ilim ve irade hakikatlerine dayanması, yaratılışın devamlılığı noktasında hıfz, muhafaza, himaye, dakik bir yöneticilik, ihtiyaçları gidericilik gibi hakikatlerin de aklen zaruri olması, canlılık gibi kompleks yapılarda cansızlarda olmayan özelliklerin de o canlıda bir ve beraber olarak görünmeleri aklın hakikat ve hikmet yolculuğunda şu tespiti yaptırıyor: “Kâinat çok sayıda hakikatlerin organizasyonu ve işbirliği içinde kurulmuş, işleyen ve devam eden tek bir yapıdır. İçindeki cansız her bir nesne ve canlı her bir yapı da aynı mahiyettedirler. Birlik içinde çokluk ve çokluk içinde birlik yaratılış ve varlık âleminin mevcut halinin özetidir.”

Aklın tefekkür yolculuğundaki bu zaruri yükseliş, nihayetinde Cenab-ı Hakk’ın vâhidiyet ve ehadiyet tecellilerini akla keşfettirir. Vâhidiyeti, kâinattaki sünnetullahta ve evrensel yaratma ve idare sisteminde, ehadiyeti bireysel yaratma, yaşatma ve idarede gösterir ve okutturur. Bu okuyuş sürecinde, hakikatler arası bağlantıların kurulması, bir birine güneşin yedi renginde olduğu gibi eklenmesi ve nihayetinde “beyaz renk” sembolü olan hayat hakikatine ve canlılığa aklın ulaşması, kompleks ve kapsamlı bir tefekkürün zirve noktasıdır.

Üstad Bediüzzaman 1921 yılında kaleme aldığı Mesnevi-i Nuriye isimli kitabının giriş kısmını teşkil eden Katre Risalesi’nde meşhur 55 Lisan bahsinde bu organize, kompleks ilişkileri ve hakikatler arası bağlantıları Kur’an’ın derinliklerinden şöyle istihraç etmiştir:

“Hem mecmu-u kâinatta gerek ecza ve gerek külliyatında bir kasd ve şuur, irade ve ihtiyarı tazammun eden bir hikmet-i ammenin tezahürü görünüyor. Bu ise, bir Hakîm-i Mutlak’ın vücub-u vücuduna delâlet eder. Çünkü fâilsiz bir fiil muhal ve mümteni’ olduğu gibi, yapılmış ve münfail camid bir cüz’ün fâil ve işleyici olup, şu şuurî ve âmm fiile fâil olmasına da imkân ve ihtimal yoktur.

Hem kâinatın simasında parlayan bir inayet-i tamme vardır. O inayet ise, hikmet, lütuf ve tahsin hakikatlarını da tazammun etmektedir. Bu ise bizzarure bir Hallâk-ı Kerim’in vücub- u vücuduna delâlet ediyor. Çünkü ihsan elbette bir muhsini iktiza eder. Bunun aksi ise muhal ve mümteni’dir.

Hem kâinatın yüzüne serpilen ve üstünde yayılan bir Rahmet-i vasia vardır. O ise, hikmeti, inayeti, ihsanı, in’amı, ikramı; hem lütuflandırılmakı, sevdirilmeki ve tanıttırılmayı tazammun ediyor. Bu ise, bir Rahman-ı Rahim’in vücub-u vücuduna delâlet eder. Çünkü sıfat, mevsufsuz olması muhal ve mümteni’ olduğu gibi; semavat ve yerin genişliğinde olan şu hulleyi ona giydirmek, Allahu Teâlâ ve Tekaddes’den başka hiç kimsenin haddi olması da mümteni’ ve muhaldir. Evet camid, ölü, nâkıs, hakir esbabın kameti, te’siri, gücü nerede? Ve kâinata giydirilen şu gayr-ı mahdud hulle-i rahmetin kıymet ve pahası nerede? Eynesserâ minessüreyya!

Hem zevilhayatın çeşitli enva-i hacetlerine göre tevzi’ edilen ve hikmet ve inayet, rahmet ve himayet, muhafaza ve taahhüd ve amd ve teveddüd ve taarrüfü tazammun eden rızk-ı âmm ise, bizzarure bir Rezzak-ı Rahîm’in vücub-u vücuduna delâlet eder. Çünkü fâilsiz bir fiil muhal olduğu gibi, mef’ul ve yapılmış bir cüz’ dahi, şu amm olan fiile fâil olması da muhaldir, mümteni’dir.

Hem kâinatta intişar eden ve yüzüne serpilen ve hikmet, inayet, rahmet, rızık ve ince san’at ve nakş-ı rakik ve ittikan ve ihtimamı tazammun eden bir dirilik, canlılık ve hayat görünüyor. Bunlar ise, bunlara hükmeden bir kasd ve şuur ve ilim ve irade-i tammeden tereşşuh edebilirler. Ve şu keyfiyet-i hayatiye ise, bir Kadir-i Kayyum’un, Muhyi ve Mümît’in vücub-u vücuduna delâlet eder.”[1]

Metne dikkat edilirse, hakikatler arası bağlantılar merkezi müttehit daireler gibi gösterilmektedir. Aynı zamanda bir hakikatin içerdiği hakikatler belirtiliyor. Bu durum gösteriyor ki, bazı hakikatler kompleks yapılıdır. Ana renk gibi değil, ara renk........

© Risale Haber