İbn Haldun, Mukaddime'nin girişinde, geçmişle geleceğin suyun suya benzemesinden daha çok birbirine benzediğinden söz eder.

Yani geçmişte olanlar tıpkı günümüzde olanlar gibidir ve dolayısıyla güncel olaylar geçmişin laboratuvarıdır.

Bu, tarihin bir bilim haline gelmesi açısından güçlü bir dayanaktır. Nitekim onun bedeviyet ve hadariyet mekaniğine dayanan tarih okuması da bu tür bir kurgulamaya dayanır.

Oysa bu, tabiatın incelenmesi açısından doğru olsa da, toplumsal hayat, tekerrürden ziyade bir yenilenmeye dayan(malıd)ır ve tarih, insanlık açısından tekrardansa farkın hikâyesi; hep aynı yazgıyı izlemekten çıkışa dair bir bilgeliğin yaşamsal bir ilkeye dönüştürülmesidir.

Nitekim İbn Haldun, İslam dünyasındaki durağanlaşma kadar Avrupa'daki değişmeyi de görecek bir dönemde yaşamıştır.

Ama buradan yeterli dersleri çıkarabildiğini söylemek de güç. Çünkü Doğu hâlâ ihtişamlıdır.

Endülüs'ün ışığı sönse de Timur'un haşmeti parıldamakta, Osmanlı doğmaktadır.

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Doğu'nun giderek içerisine gömüldüğü bu temel sorununda kadersi bir hikmet bulan İbn Haldun, meseleyi çok da irdelemez ve hatta belki bunu bir meziyet olarak görür.

Güçlü bir egemenin yarattığı ihtişam (sultanlık), halkın ona tâbi olduğu bir sükûnla mümkündür.

Avrupa'da ise bir kargaşa sürmektedir. Ama bu kargaşa zamanla durulacak ve Doğu'da giderek siyasallığın dışına itilen halk, Avrupa'da etkinleşerek siyasal faaliyetlere katılacaktır.

Bu, yani halkın/farklılıkların da siyasal faaliyetlere katıldığı demokrasi (veya şûra sistemi), yani çoğulculuk ve katılımcılık, Platon'dan İbn Haldun'a kadar, bir ayaktakımı yönetimi olarak küçümsenir.

Aslına bakılırsa Kur'an, istişare ve unzurna (birlikte düşünüp birlikte eyleme) ilkesini çoban-sürü ilkesine karşı öne çıkarır ama Kur'an'ı geleneğin bakışıyla okuyan Doğu buradan gerekli dersi çıkaramaz.

Bilinir aslında bu hata ki, o da sonuçta bir kez iktidarı ele geçiren zorbayı, "efradını mani ağyarını cami" bir çıkmaza ve yalnızlığa mahkûm kılar.

Bedeviyetten hadariyete doğru giden bu yolculuk, egemenliği yakalayan şarklı zorbayı ilk fırsatta o noktaya kadar birlikte geldiği etrafından kurtulmayı ve onların yerine devşirme köleleri ikameyi bir iktidar koşulu olarak gören bir çıkmaza sokar.

Güçlerinin farkına varan köleler/devşirmeler ise yine ilk fırsatta bu ahmak zorbayı yerinden ederek kendi iktidarlarını oluşturur ve oyun böylece sürüp gider.

Ama bunu kadersi bir döngü olarak gören bilge, bundan çıkışın yollarını aramaktansa, bunu bir süreklilik olarak yorumlar.

Bu çıkmazın farkına varan ve........

© Independent Türkçe