Denge kavramı önemlidir. Kelimesi kelimesine siyasal-ekonomik “denge” belki de asla ulaşılamayan bir durumdur. Her “durağan durum” denge değildir.

Bugünün bilim ve teknoloji sınırında yaşayan ülkeleri bile kolayca dengeye gelememişlerdir. Gelenler vardır ama uzun zaman almıştır. Örneğin Robert Walpole 1720’de Chancellor of the Exchequer ve First Lord of Treasury olarak borç sorununa el attı. Borcun finansmanını kamu borçlanma senetlerinden özel vergilere ve gümrük vergilerine kaydırarak senetle borçlanma hızını kesti. Bu, kamu borcundaki artışın sönümlenmesi demekti. Ancak vergileri hangi kaynaktan topladığı daha önemli ve bu kaynak siyasal ittifakın mantığını açıklıyor. İngiltere tarımsal ürünler ithal ediyor, mamul maddeler ihraç ediyordu. İthalata konan yüksek vergiler tarımsal ürünlerin ithalatını azaltarak iç piyasada arzı düşürdü.

Tarımsal ürünlere olan talebi karşılayacak neredeyse tek kaynak olarak İngiliz kırları kaldı. Arzın düşmesiyle tarım ürünleri fiyatları artmaya başladı ve ürünlerdeki fiyat artışı tarımsal arazilerin fiyatlarını da artırdı. Tarım ürünleri zaten üretim fonksiyonunda arazi kıt faktör olduğu için ithal ediliyordu; böylece kıt üretim faktörü olan arazinin fiyatı artmış oldu. Bol faktör olan sermaye tarımsal arazilere yatırım yapmaya başladı. Tarımda verimlilik artarken iş gücü fiyatı da sermaye-yoğun teknolojilere geçilmesi yüzünden düştü.

Tarımsal iş gücünün reel ücretleri gerilerken kar oranı arttı ve bu kar dönerek yeni yatırımlar için kaynak yarattı. Londra finans merkezi, City, yani ticari ve sanayi burjuvazisi, düşen kamu borcu ve azalan risk ortamında borcu finanse etmeye devam ederken, tarım sektörüne yatırım yapan burjuvalar ve toprak sahibi aristokrasi de kazanıyordu. Sanayi devrimine giden yolun taşları böyle döşendi. Mekanizma ki bir sınıfsal ittifaktır, 1989 İrlanda ve 2001 Türkiye stabilizasyon programlarına benziyor. Şu farkla ki Türkiye’de tarım korunmadı.

Bakalım. İngiltere’de parlamenter sistem zorunluydu çünkü kralın kalmasına karar verilmişti. Örneğin ‘Hem kral kalacak hem Cromwell’ gibi bir siyasal denge yoktur. Hem kral hem başkan olmaz. Hollanda müdahale ettikten ve kralın kalmasına kesin olarak karar verildiği andan kısa süre sonra 1694 yılında........

© Ekonomim