Cari Fiyatlarla (CF) yani enflasyonu da içerecek şekilde hesaplanan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) bir ülkede yerleşik üretim birimleri (kişiler, şirketler, kamu kesimi kuruluşları) tarafından bir dönemde (üç ay, altı ay veya bir yıl) üretilen nihai mal ve hizmetlerin yarattığı katma değerin cari fiyatlar cinsinden ölçülen piyasa değerlerinin toplamını ifade eder. Bu şekilde ulusal para cinsinden hesaplanan GSYH CF (sadece GSYH denildiğinde de GSYH CF anlamına gelir) yıllık ortalama dolar kuruna bölünerek dolar cinsinden GSYH’ye ulaşılır. Ülkelerin zenginliği, ekonomik gücü vb. gibi konular için uluslararası karşılaştırmalarda başvurulan ölçü budur. Hatta pek çok kişi ülkenin GSYH’sini ulusal para cinsinden bilmez dolar cinsinden bilir. GSYH’yi ulusal paradan dolara çevirmedeki en ciddi mesele dolar kurunun piyasa fiyatını yansıtıp yansıtmadığı meselesidir. Eğer dolar kuruna müdahale söz konusuysa dolar cinsinden GSYH gerçek durumdan farklı çıkar.

GSYH’nin dolara çevrilmesinde bizim gibi dolarizasyona açık, enflasyonu yüksek ve kura müdahale eden ülkelerde ciddi sorunlardan en önemlisi yıllık ortalama enflasyon (ya da GSYH zımni deflatörü) ile yıllık ortalama dolar kuru değişimi arasındaki farklılıktan kaynaklanır. Eğer enflasyon artış oranıyla kurdaki değişim oranı aynı ise bu çevirmede sorun yok demektir. Buna karşılık eğer enflasyon artışı, kur değişiminden yüksekse dolar cinsinden GSYH olması gerekenden fazla görünür. Bunu Türkiye örneğiyle açıklamaya çalışayım: Türkiye’nin 2023 yılında ortalama enflasyonu (GSYH zımni deflatörü) yüzde 67,5 ve cari fiyatlarla GSYH’si 26.276,3 milyar TL’dir. Aynı yılın ortalama dolar kuru 23,5 ve dolar cinsinden GSYH’si 1.119 milyar dolar, kişi başına geliri de 13.110 dolardır. Eğer dolar kuru, enflasyonla aynı oranda artmış olsaydı 23,5 değil 27,6 olacak, buna göre GSYH 1.119 milyar değil 952 milyar dolar, kişi başına gelir de 13.110 dolar değil 11.154 dolar çıkacaktı. Demek ki dolar kurundaki değişim enflasyondaki artışın altında kaldığında GSYH ve kişi başına gelir dolar cinsinden olması gerekenin üzerinde çıkıyor. Bizde dolar kurunun baskılanmasının önemli nedenlerinden birisi enflasyonu denetlemekse diğeri de GSYH ve kişisel geliri olduğundan yüksek göstermektir.

GSYH hesaplamalarında bir de kayıt dışılık sorunu var. Eğer ekonomide mesela yüzde 25 kayıt dışılık söz konusuysa GSYH gerçeğe göre yüzde 25 eksik hesaplanıyor demektir. Yine Türkiye örneğine dönelim ve diyelim ki dolar kuru enflasyonla paralel hareket etmiş ve 2023 yılında GSYH 952 milyar dolar olarak hesaplanmış olsun. Eğer Türkiye’de kayıt dışı ekonomi yüzde 25 ise gerçekte olması gereken........

© mahfiegilmez.com