Bugün, Türkiye'deki Türk milliyetçilerinin çok da akıllarına gelmeyen bir bölgenin, Gagavuz Cumhuriyeti'nin (Gagauz Yeri - Гагауз Ери) kuruluş yıl dönümü. (19 Ağustos 1990)

Peki, Gagavuzlar bağımsızlık ilanına giden süreçte neler yaşadı?

Gagavuz Yeri, Kolektif Batı’nın gözünü diktiği diğer bölgelerden ve özerkliğin kuruluş hikayesi de Transdinyester ve hatta Ukrayna’yla paralellikler gösteriyor.

Gagavuzya, Besarabya'nın (Moldova ile Ukrayna'nın Odessa Oblastı'nın güneyi) bölünmesinden sonra Boğdan Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu. 1940 yılında Gagavuzların yaşadığı bölgeler Moldova SSC'ye, Bulgarların yaşadığı bölgeler ise Ukrayna SSC'ne devredildi.

Gagavuzlar 1948 ve 1958'de de Moldova SSC içinde özerklik yaratmaya çalıştılar; bu, hem Ortodoks inancına sahip Türk etnik grubuna destek verilmemesi hem de halkın büyük çoğunluğunun köylü olması nedeniyle zordu.

1980'lerin sonunda ise durum değişti. SSCB Bilimler Akademisi'nin Moldova şubesinde Gagavuz dili öğretilmeye başlandı, Gagauzlar zaten Boğdan SSC'nin güneyindeki üç bölgenin yönetim organlarında temsil ediliyordu.

Mart 1988'de, sanatçı Dmitriy Savastin liderliğinde 'Gagavuz Halkı' (Гагауз Халкы) tartışma kulübü kuruldu. Bu girişimi, SSCB Halk Vekili, etnik Gagavuz Mihail Paşalı, Tüm Birlikler Halk Temsilcileri Kongresi toplantısında duyurdu.

Mayıs 1989'da Gagavuz Halkı'nın ilk kongresi yapıldı ve bu kongrede Moldova'nın güneyinde başkenti Komrat'ta olmak üzere Gagavuz özerkliğinin oluşturulmasına karar verildi ve ilk kongrede Gagavuz siyasetçi Mihail Kendigelyan başkanlığa seçildi.

Haziran 1989'un başlarında, Moskova'da düzenlenen 1. SSCB Halk Vekilleri Kongresi'nde Gagavuz Halkı liderlerinin talepleri için özel bir komisyon kuruldu. Ancak bunlar, Moldova SSC Yüksek Konseyi'nin Romanya yanlısı çoğunluğunun sert bir şekilde olumsuz tepkisiyle karşılaştı.

Hatta, Moldova’nın önde gelen medya organları o dönem Gagavuzları itibarsızlaştıran materyaller yayınlamaya başladı, Moldova Halk Cephesi'ndeki olaylarda Gagavuz karşıtı ‘Bavul - İstasyon - Rusya’ gibi sloganlar duyuldu.

12 Kasım 1989'da Gagavuz halkının temsilcileri olağanüstü bir kongre düzenlendi ve burada Gagauz Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edildi. Ertesi gün, 13 Kasım, Moldova SSC Yüksek Kurulu Başkanlığı, olağanüstü kongre kararlarını anayasaya aykırı ilan ederek iptal etti.

Buna ek olarak, Moldova SSC Yüksek Konseyi'nin iki daimi komisyonu, Gagavuzların Moldova'nın güneyindeki yerli olmayan bir nüfus olduğunu ilan etti ve Gagavuzları ‘aslen Moldovalılara ait olan topraklarda yaşayan bir etnik grup’ olarak adlandırıldı.

Gagavuzlar ise, buna yanıt olarak 19 Ağustos 1990'da Komrat’taki ‘Drujba’ sinema salonunda yaklaşık 800 delegenin katılımıyla bağımsızlık bildirgelerini onayladı. Bildiride, Gagavuzların SSCB vatandaşları olarak kalmalarına........

© CGTN Türk