Prvi deo teksta možete pročitati OVDE.

Uvodni deo knjige, u vidu Predgovora, govori o mnogim kontroverzama, kako oko samog Dimitrija Ljotića tako i oko „Jugoslovenskog narodnag pokreta Zbor”, sa naglaskom na izvorne podloge svih dosadašnjih istraživanja. U nastavku, autor iznosi kraću biografiju porodice Ljotić – a naročito Dimitrija. Tu saznajemo da su Ljotići poreklom iz Makedonije, iz koje se nastanjuju u okolinu Smedereva na prelazu iz 18. u 19. vek. Članovi porodice aktivno učestvuju u Prvom srpskom ustanku, razvijajući bliske odnose sa Voždom Karađorđem, od kada će postojati veliko prijateljstvo sa kućom Karađorđevića.

Ljotićev otac Vladimir u mladosti sklapa još jedno doživotno prijateljstvo – sa Nikolom Pašićem. Posle propasti Timočke bune obojica beže iz zemlje, a Vladimir se vraća 1889. godine u zemlju i ženi sa Ljubicom, rođenom Stojanović. Ova veoma društveno angažovana nastavnica, osnivačica „Ženskog društva” i predsednica „Kola srpskih sestara” u Smederevu, rađa 1891. godine sina Dimitrija u Beogradu. Porodica se kasnije seli u Solun, gde je otac Vladimir bio naš konzul, a gde je Dimitrije proveo svoje detinjstvo. Studirao je Pravni fakultet u Beogradu.

Lompar piše u vezi biografije Dimitrija Ljotića: „Sledeći Tolstojeve ideje o neprotiljenju zlu, ne učestvuje u balkanskim ratovima, ali se dobrovoljno prijavljuje za bolničara, što je bio u oba rata. U jesen 1913. od kralja dobija stipendije za studije u Parizu, u koji odlazi septembra iste godine. Tada se razvija njegova velika ljubav prema Francuskoj – državi koju je istinski smatrao svojom drugom domovinom.” Na početku Velikog rata, Ljotić se vraća u Srbiju i biva mobilisan u vojsku, u kojoj je proveo ceo rat. Na kraju je zaradio čin rezervnog oficira. Tokom rata odbacuje zablude Tolstojeve folosofije i shvata značaj istinske, „organske” discipline.

Odmah posle rata i pobede srpske vojske, godine 1919. biva raspoređen sa svojom jedinicom u Bakru, kod Suška, gde obavlja graničarske dužnosti prema Italiji. Tamo mu se dešavaju dva događaja koji će na njega životno uticati. Ljotić slama generalni štrajk železničara – nastao zbog solidarnosti sa Mađarskom sovjetskom republikom Bele Kuna. Lompar piše: „To je bio njegov prvi susret sa antidržavnom komunističkom delatnošću, koji je ostavio trajan utisak na njega”. Drugi događaj je upoznavanje i brzi brak sa Hrvaticom Ivkom Mavrinac, sa kojom će biti sve do smrti.

U svom delu Iz moga života, Ljotić piše da ga je ova ženidba sprečila da se zamonaši. Još pre venčanja Ivka je izrazila želju da prihvati pravoslavnu veru – po svedočenju koje je lično dala Dragoslavu Bokanu tokom njihovog susreta u SAD. Međutim, njenu želju za konverzijom vere osujetio je lično Dimitrije Ljotić, jer je sebe smatrao integralnim hrišćaninom i Jugoslovenom (o čemu će biti više reči u daljem tekstu). Dozvolio joj je da promeni veru tek posle 25 godina – tokom Drugog svetskog rata – kada su oboje uvideli mračnu ulogu Rimokatoličke crkve u pokoljima nad Srbima u NDH. Imali su troje dece: Nikolu, Ljubicu i Vladu, koji su živeli u SAD.

U nastavku Lompar detaljno opisuje nastavak života Dimitrija Ljotića, preko povratka u Smederevo, otvaranja advokatske kancelarije, bavljenja zadrugrastvom, ulaska u Narodnu radikalnu stranku i kasnijeg istupanja iz iste, ushićene podrške proglašenju kraljeve diktature 6. januara 1931. godine, prihvatanja ministarskog mesta u resoru pravde u vladi generala Petra Živkovića i brze ostavke, a kasnije preko njegove celokupne političke karijere.

Nakon toga sledi veoma bitno poglavlje u knjizi, nazvano „Teorije fašizma kao okvir za istorijsku analizu Zbora”, kojim autor smešta ovaj pokret – ali i celokupnu fašističku i profašističku ideologiju – na precizne teoretske koordinate. Autor kaže da nijedno pitanje vezano za „Dimitrija Ljotića i JNP ‘Zbor’ nije izazvalo toliku pažnju i toliko podeljenih mišljenja kao pitanje da li je Ljotić bio fašista”.

Pre eventualnog odgovora na ovu dilemu, autor detaljno utvrđuje suštinu pojma „fašizam”, sve njegove pojavne oblike i definicije. Zatim konstatuje da ni posle skoro 100 godina od nastanka fašizma među naučnicima ne postoji konsenzus o tome šta je zapravo fašizam. Odnosno, da li se za bilo koji drugi pokret u svetu (posebno u Evropi) može reći da je fašistički osim za pokret Benita Musolinija (Fasci Italiani da Combattimento), koji je u Italiji trajao između 1922-1945. godine.

Ova naučna raskrsnica je u istoriografiji označena kao dilema o postojanju generičkog fašizma, gde Lompar piše da „pitanje generičkog fašizma jeste pitanje da li postoji fašizam kao ideološki koncept koji je nadređen i zajednički čitavom nizu radikalnih desničarskih pokreta i režima – na isti način na koji su komunizam ili demokratija nadređeni čitavom nizu nacionalnih sistema između kojih ima razlika”.

Autor zatim u opširnom prostoru navodi i citira sve značajnije pripadnike naučne dileme da li postoji ili ne postoji generički fašizam. Italijanski izveštaj iz 1925. godine „navodi da u 40 zemalja postoje grupe koje se ili nazivaju fašističkim, ili koje su tako od drugih prozvane” (Stenli Pein), ali Lompar uporedno citira istog autora kada kaže da je Musolini 1928. godine izjavio da „fašizam nije za izvoz”. Najžešći kritičari teorije o postojanju generičkog fašizma – gde prevashodno isključuju nemački nacionalsocijalizam – dolaze upravo iz Nemačke i smatraju da se „ekstremno rasistički nacistički režim ne može podvesti pod nadređenu kategoriju fašizma”.

Poseban deo knjige autor posvećuje marksističkoj teoriji generičkog fašizma, kao najdugovečnijoj i najdoslednijoj. Poziva se na definiciju Klare Cetkin iz 1923. godine, koja kaže da je fašizam „koncentrisani izraz opšte ofanzive svetske buržoazije protiv proleterijata”, a potom citira i deo iz knjige Priroda fašizma, gde autor Rodžer Grifin opisuje vladajući stav Kominterne posle kongresa iz 1922. godine gde je „trijumfovalo mišljenje da je uspeh fašizma rezultat straha buržoazije od uspeha levice u Italiji 1919-1921. godine”.

Rastko Lompar se zalaže za teorijski model fašizma koji je stvorio Rodžer Grifin, u kome se potvrđuje generička priroda fašizma. Po ovome naučniku „fašizam je rod političke ideologije čije je mitsko jezgro u svojim različitim permutacijama palingenetička forma populističkog ultranacionalizma”. Dakle, Grifin locira mitsko jezgro fašističke ideologije kroz nekoliko pojmova: palingeneza, populizam, ultranicionalizam. Palingeneza bi se najbolje prevela na srpskom jeziku kao ponovno rađanje, preporod ili obnova. Lompar kaže: „Palingenetskog mita ima u gotovo svim religijama i u velikom broju političkih ideologija širom sveta”.

U nastavku, Lompar svedoči ispravnost Grifinove teorije postojanja generičkog fašizma na primeru palingeneze Dimitrija Ljotića kroz njegove pozive na „vaskrsenje”,........

© Нови Стандард