Klasik psikolojinin temel kavramlarından biri hiss-i müşterektir. Türkçeye “ortak duyu” olarak çeviriyoruz. Özelde Aritoteles psikolojisi genelde Meşşâî geleneğe ait psikoloji metinlerinin Arapçaya çevrilmesiyle İslam düşünce tarihinin temel kavramlarından biri haline gelmiştir. Daha sonra onuncu yüzyılda İbn Sînâ’nın meşhur Şifâ külliyatının Psikoloji (Nefs) bölümüyle de İslam ve Batı dünyasındaki kanonik anlatısı oluşmuştur. Klasik psikolojideki anlamıyla hiss-i müşterek, dokunma, görme, işitme, tatma ve koklama gibi dış duyu güçlerinden gelen verileri birleştirme ve algıda sürekliliği sağlama işlevi görür. Duyu verilerini birleştirme derken kastedilen, birbirinden farklı duyulardan gelen algıların tek bir kanalda toplaması, böylece mesela gözün gördüğü, kulağın işittiği ve dilin tattığı şeylerin aynı veya farklı şeyler olduğunu bilmeyi mümkün kılmasıdır. Algıda sürekliliği sağlamak işlevi de esas itibariyle bunun uzantısıdır. Duyulardan beyne gelen ardışık verileri tekrar tekrar algılayarak aynı şeyi idrak ettiğimizi kavramımızı sağlar. Hiss-i müşterek bir araya getirdiği verileri, hayale aktararak dış dünyaya dair duyusal idraklerimiz ile beynimizde bulunan iç güçlerimiz arasında aracılık eder. Başka bir ifadeyle hiss-i müşterek beynimizin duyularımıza, duyularımızın da fiziksel dünyaya açılan kapısıdır.

Her ne kadar sadece bireyin idrak güçlerini tahlil ederken hiss-i müşterekten bahsetsek de birey toplumla ne kadar ilişkiliyse hiss-i müşterek de o kadar toplumla ilişkilidir. Toplumu bireylerden oluşan bir şahs-ı manevi olarak anlarsak bireylerin hiss-i müştereklerinin toplamı, toplumun hiss-i müştereğini oluşturur. Bireylerin hiss-i müştereklerinin toplamı derken matematiksel bir toplamı kastetmiyorum. Nitekim toplum bireylerden oluşmakla birlikte onların matematiksel bir toplamı olmayıp daha ziyade onlardan oluşan bir şahs-ı manevidir. Benzer şekilde bireylerin hiss-i müştereği de bir araya geldiklerinde her bir ferdin hiss-i müştereğine indirgenemeyecek manevi bir hiss-i müşterek oluşturur.

Bunun anlamı şudur: Fertlerin........

© Yeni Şafak