Tamam, Tom Amca’nın meşruiyet sohbetleri ile ilgili olarak siyaset biliminin koridorlarında da dolaşacağız ama ben yazının kıssadan hissesini peşin peşin yazayım: “Rejimin meşruiyeti eşinizin/partnerinizin sadakatini andırır.” Farzımuhal, size sadık olduğunu yalnızca partnerinizin teyzesinin oğlu söylüyor, ne hissediyorsunuz? Haklısınız? Bu ilişki artık meşruiyetini yitirmek üzeredir; hatta yitirdi bile. Vaktidir, medenice bitirmek gerekiyor; sağa sola iyice bakın, diş fırçanızı da alın; unuttuğunuz bir şey kalmasın.

Halkla rejim arasındaki ilişki de bundan çok farklı değil. Meşruiyet birinin size bahşettiği, verdiği bir şey değil. Çerçeveletip duvara asacağınız bir sertifika da değil. Toplumsal kurumların içinde, toplumsal süreçte üretilen bir şey. At izi berikininkiyle becayiş etmiş, çarşı pazar karışmışken ne güzel olurdu TBMM’de üretilmiş, bol ikramlı hoşsohbet bir anda görsellenmiş bir milliyetçi cephe fotoğrafından taze pişmiş, dumanı üstünde, mis gibi kokan bir meşruiyet devşirmek ama gel gör ki işte felek Mustafa’ya her zaman yar olmuyor, meşruiyet rızaya meftun, rıza meşruiyete muhtaç.

İcazet, müsaade, meşruiyet ve rıza

Siyaset, bazen de örtük olanı açığa çıkaran Freudyen dil sürçmeleri ile dolu: ABD Büyükelçisi Tom Barrack’ın, Başkan Trump’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ihtiyacı olanı, yani meşruiyeti vermesi gerektiğini söylediğine dair beyanatı ve sonrasındaki “meşruiyet değil, saygı (respect) demek istedim” tashihi, tam da böylesi bir dil sürçmesi olarak okunsa?

Demokratik bir rejimde meşruiyetin yegane kaynağı içeride, yani halkın iradesinde ve o iradeyi sınırlayan hukuk düzenindedir. Meşruiyetin dışarıda, başka bir devlet başkanının icazetinde, sertifikasına aranır hale gelmesi, siyaset biliminin en temel sorularını sormamızı zorunlu kılar: İktidar, meşruiyetini neden ve nasıl kaybeder? Kaybedilen meşruiyetin yerini ne alır; meşruiyetsiz iktidar ne kadar süre ya da nasıl iktidarda kalır/kalabilir. Ve güncel krizler, bu meşruiyet zeminini nasıl aşındırırlar?

Weber, meşruiyeti iktidarın yönetilenler tarafından haklı ve geçerli kabul edilmesi durumu olarak tanımlar. Hadi, bir cümle olsun siyaset bilimi terminolojisinden uzaklaştırayım sizi: Ne diyor Weber, kuzeninizin sözleri, sadakatinizin kefaretine yeterli değildir: Ona göre, salt güce (Macht) dayanan tahakküm (Herrschaft) sürdürülebilir değildir; iktidarın rızaya, yani yönetilenlerin uyma yükümlülüğü hissetmesine ihtiyacı vardır. Weber, bu meşruiyetin üç ideal tipini ayırt eder³: Birincisi,........

© Evrensel