Eğitim müfredatından Charles Darwin’in Evrim Teorisi’nin çıkarılması ve yerine Yaratılış Teorisi’nin konulma çabaları, Türkiye’deki bilimsel ve ideolojik tartışmaların yeni bir boyutunu ortaya koyuyor. Bu bağlamda, Sovyet biyolog Trofim Lysenko’nun hikayesi aklıma geliyor. Lysenko, bilimi ideolojiye kurban eden ve bilimsel olmayan yaklaşımlarıyla insanların ölümüne yol açan, kendi adıyla anılan bir hareketin öncüsü olmuş bir genetikçi, ama sözde genetikçi…
Eğitim müfredatından Charles Darwin’in Evrim Teorisi’nin çıkarılması ve yerine Yaratılış Teorisi’nin konulma çabaları, Türkiye’deki bilimsel ve ideolojik tartışmaların yeni bir boyutunu ortaya koyuyor. Bu gelişme, bilim ile ideolojinin küresel düzeydeki sürekli çatışmasını yansıtan bir örnek olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda, Sovyet biyolog Trofim Lysenko’nun hikayesi aklıma geliyor. Lysenko, bilimi ideolojiye kurban eden ve bilimsel olmayan yaklaşımlarıyla insanların ölümüne yol açan, kendi adıyla anılan bir hareketin öncüsü olmuş bir genetikçi, ama sözde genetikçi…
Bilim insanlarının vazgeçilmez ilkelerinden biri olan nesnellik, onları ideoloji ve siyasetin üstünde konumlandırır. Bu ilke, bilim insanlarının gerçekleri araştırırken tarafsız kalmasını ve kanıta dayalı sonuçlar üretmesini gerektirir. Şimdi, bu kavramsal çerçeveyi daha iyi anlamak için Trofim Lysenko’nun yaşamını ve bilime olan etkilerini kısaca inceleyelim.
Trofim Denisovich Lysenko, 1898 yılında Ukrayna’nın Karlivka köyünde dünyaya gelmiş bir Sovyet biyolog ve genetikçiydi. Sovyetler Birliği döneminde genetik bilimine karşı çıkarak, kendi adıyla anılan ‘Lysenkoizm’ olarak bilinen bilimsel dayanağı olmayan tarım tekniklerini savundu. Bu teknikler, bilimsel olmayan ve ideolojik temellere dayanan yaklaşımlarıyla bilinir. Lysenko’nun politikaları, biyoloji ve genetik bilimi alanlarında Sovyetler Birliği’ni onlarca yıl geriye götürdü ve belki de tarih boyunca bir bilim insanının sebep olduğu en büyük insan kayıplarından birine yol açtı.
Trofim Denisovich Lysenko
Dinamit, zehirli gaz ve atom bombası gibi diğer tehlikeli buluşlar bile Lysenko’nun insanlık üzerindeki yıkıcı etkisi kadar zarar vermemiştir. Onun geçersiz tarım araştırmaları, milyonlarca insanın açlığa sürüklenmesine ve ölümüne neden olmuştur. Bu bakımdan, Lysenko’nun etkisi, silahlar ve barutun sebep olduğu ölümleri bile aşan, benzeri görülmemiş bir trajediye neden olmuştur. Nesnellikten saparak bireysel ihtiraslarını ideoloji ile tatmin etmeye çalışan Lysenko, tarihe karanlık bir figür olarak geçmiştir.
Bilim ile komünizmin doktrinleri çatıştığında, Lysenko istisnasız olarak komünizmi tercih etti. Onun bu seçimi bilimin temel ilkelerinden biri olan nesnellikten apaçık bir şekilde sapmasına yol açmış ve biyolojinin sonunda ideolojiye uyum sağlayacağına olan tuhaf inancını pekiştirmiş. Ne var ki, bu beklenti asla gerçekleşmedi. Lysenko’nun bu saplantılı tutumu, onun Batı’ya düşmanlığını ve Batı bilimine olan güvensizliğini sürekli körükledi. Günümüzde ise, Amerikan karşıtı duyguların yoğun olduğu Rusya’da, Lysenko’nun düşünceleri epigenetik bilim alanındaki bazı argümanlarla sanki yeniden canlanma gösteriyor. Ancak bu canlanma da nesnellikten uzak bir biçimde gerçekleşiyor.
Lysenko’nun Sovyet bilim dünyasında alışılmadık bir hızla yükselişi, pek çok yetenekli bilim insanının kenara itilmesine neden oldu.
Bu bilim insanları arasında, dönemin önde gelen Rus biyologlarından Nikolai Vavilov da bulunmaktaydı. Vavilov aynı zamanda Lysenko’nun önünü açan isimlerden biriydi. 1898 yılında köylü bir ailede doğan Lysenko, 13 yaşına kadar okuma yazma öğrenememişti, ancak Rus Devrimi sayesinde tarım okullarına kabul edilerek eğitim fırsatı buldu ve Sovyetlerin zorlu kış şartlarında tarımı mümkün kılan yeni yöntemler geliştirmeye başladı. Hırslı yapısı ve kötü tasarlanmış deneyler yapması, bazı sonuçlarını da sahtekarlıkla elde etmesine rağmen, Vavilov bu olumsuzlukları görmedi ve onun parlak bir bilim insanı olabileceğine inanarak ona destek verdi. 1927’de, bir........