Âşık Edebiyatı Gelenekleri İçinde Tokatlı Âşıkların Yeri ve Önemi yazılarımın dördüncüsünde “âşık karşılaşmaları”na değinmek istiyorum.

Âşıkların doğaçtan, karşılıklı olarak, belli bir kural çerçevesinde söyleşmelerine yaygın olarak âşık karşılaşmaları denmekle beraber deyişme, atışma, karşıberi, kovalama adları da verilmektedir. Âşık karşılaşmaları, âşıkların dinleyenler karşısında, bir birini iğneleyici fakat mizah çerçevesi içinde söyleşmeleridir.

Âşık Karşılaşmaları Tokatlı âşıkların olmazsa olmazı arasındadır. Emrah kolundaki âşıkların hemen hemen hepsinin atışmanın önemli simaları arasında sayıldığı görülmektedir.

Benim ayak verip atıştırdığım Davut Sularî ve Turhallı Kul Semaî’nin:

Kul Semaî:

Nice âşık sadık yollarda gezmiş

Kul Semaî türlü dallarda gezmiş

Mecnun Leyla için çöllerde gezmiş

Leyla diye Mevla bulanlar gördüm

Davut Sularî

Herkes bulamazmış gani Mevla’yı

Her kul keşfedemez Davut Sularî

Defteri kudrette gerçek dünyayı

Ama çoğu yolda kalanlar gördüm

biçimindeki atışması sadece biridir.

Karşılaşma, âşıkların rakibine üstün gelmek için soru cevaplı tarzı seçmesi yahut dar ayakla onu mat etmenin yollarını aramasıdır. Âşık karşılaşmaları, âşıkların seçiciler karşısında sazlı sözlü diyaloglarla karşılaşmalarıdır. Geleneğin uygulanması genellikle:

A.Canlandırma

B. Atışma

C. Ayak açma

D. Taşlama - takılma

Âşıklar genellikle dinleyicilerle merhabalaşmak için sazla:

Hisse alın Çırakman’ın sözünden

Zerre kaçmaz ariflerin gözünden

Kemal Atatürk’ün aydır izinden

Bugün bize hoş geldiniz erenler

gibi hoşgeldiniz, safa geldiniz, merhaba vb. rediflere bağlı ayaklarla şiirler söyler. Birkaç âşık ise birer ikişer dörtlükle hoş geldiniz faslı yapar.

Dinleyenleri saz-söz ortamının havasına sokmak için âşıklar hem ustalarını anmak, anılarını canlı tutmak için usta malı şiirler okurlar, hem de kendi deyişlerinden, güzellemelerinden parçalar söylerler. Hoş geldiniz ve canlandırma dediğimiz bölümler bir nevi giriş bölümü olup yapılacak atışma ile ilgili değildir. Atışma yapacak âşıkları tanıtma bölümüdür.

Âşıklık geleneği içinde en çok hüner isteyen, büyük ustalık gerektiren bir bölümdür. Her âşık atışma yapamaz. atışma yapacak âşık irticalen şiir söyleme gücüne sahip olmalıdır. Atışmada atışmanın değişik biçimleri de diyebileceğimiz taşlama, lebdeğmez, muamma, biçimlerinden ustalıklarına göre biri çerçevesinde atıştıkları gibi ikisi veya üçü çerçevesinde de atışırlar. Hepsini........

© Yeniçağ