2025 ALMANAK

Bir yılı daha geride bırakırken, dünya 2025 boyunca; sarsıcı ve belirleyici gelişmelere tanıklık etti.

Donald trump’ın yeniden başkanlık görevine başlamasıyla birlikte "küresel siyaset" yeni bir denge arayışına girdi; Gazze için yürütülen barış girişimleri, Rusya-Ukrayna savaşını sona erdirmeye yönelik diplomasi ve yeniden alevlenen ticaret savaşları gündemin merkezine yerleşti.

Yıl, Hindistan-Pakistan gerilimi, İsrail-İran hattında 12 gün süren savaş, ve Afrika’dan Asya’ya yayılan krizlerle "güvenlik başlığını" öne çıkardı. Aynı zamanda Vatikan’da yaşanan tarihi değişim, toplumsal hareketler ve protestolar, dünyada yeni kırılma noktaları ve beklenmedik fay hatları yarattı. 2025’e damgasını vuran en önemli gelişmelerden biri ise yapay zekanın hızla hayatın merkezine yerleşmesi oldu.

Şimdi gelin, bu yoğun ve çarpıcı yılı başlıklar halinde daha yakından ele alalım.

OCAK 2025

2025’in ilk günlerinde dünya, daha takvim yaprakları kurumadan önemli eşiklerden geçti. Avrupa’da yeni bir dönem başladı, Orta Doğu’da ateşkes umudu doğdu. Ama aynı ay; yangınlar, depremler ve saldırılarla, ‘normal’in ne kadar kırılgan olduğunu hatırlattı. Ocak, yeni yılın ritmini sert bir şekilde kurdu.

ABD’nin New Orleans kentinde yeni yıl kutlamaları sırasında ordudan emekli 42 yaşındaki bir Amerikan vatandaşının düzenlediği silahlı saldırıda, saldırgan dahil 15 kişi hayatını kaybetti, 57 kişi yaralandı.

Ocak ayında ABD’nin Los Angeles bölgesi, tarihinin en yıkıcı orman yangınlarını yaşadı. Güçlü rüzgarlar ve uzun süren kuraklık nedeniyle çıkan yangınlarda 13 binden fazla yapı yok oldu, en az 29 kişi hayatını kaybetti, yaklaşık 180 bin kişi tahliye edildi.

10 Ocak’ta Avrupa Birliği Copernicus İklim Değişikliği Servisi, 2024’ün küresel ölçekte kayıtlara geçen en sıcak yıl olduğunu ve ilk kez 1,5 derece eşiğinin aşıldığını duyurdu.

15 Ocak’ta İsrail ve Hamas, Gazze’de savaşı sona erdirmeyi, esir takasını ve insani yardımların girişini öngören ateşkes anlaşmasını onayladı. Ateşkes 19 Ocak’ta yürürlüğe girdi.

20 Ocak'ta yeni Başkan Trump imzaladığı kararnameyle Hükümet Verimliliği Başkanlığı’nı kurdu ve başına ünlü iş insanı Elon Musk’ı getirdi. Mayıs sonuna kadar görevde kalan Musk, çok sayıda kamu kuruluşunu kapatırken on binlerce devlet memurunu da işten çıkardı. Musk ve Trump arasındaki ilişki uzun süre gündemi meşgul etti.

27 Ocak’ta Çin merkezli DeepSeek adlı yapay zeka botunun piyasaya sürülmesiyle Çin dışındaki küresel teknoloji hisseleri sert düşüş yaşadı. Çip üreticisi Nvidia’nın piyasa değeri yaklaşık 600 milyar dolar eriyerek Amerikan borsa tarihindeki en büyük günlük kayıplardan birini yaşadı.

Bilim alanında ise Melbourne Üniversitesi, soyu tükenmiş Tazmanya kaplanını geri getirme projesi kapsamında keseli hayvanlar için ilk yapay rahmi geliştirdi.

29 Ocak’ta ABD’nin başkenti Washington’da bir Black Hawk askeri helikopteri ile yolcu uçağı havada çarpıştı. Kazada helikopterdeki 3 ve uçaktaki 64 kişi olmak üzere toplam 67 kişi hayatını kaybetti.

Aynı gün, Beşar Esad rejiminin düşmesinin ardından Ahmed el Şara, Suriye’nin yeni cumhurbaşkanı olarak atandı.

ŞUBAT 2025

Şubat ayı, küresel ekonomide "gümrük vergileri" dalgasını, diplomaside sert bir dili, sokakta ise yeni bir neslin itirazını sahneye çıkardı. Ukrayna masası yeniden kuruldu ama karşılıklı hamleler ve uzlaşmadan uzak, yükselen itirazlar; bu sorunun ne denli büyük olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi. avrupa’da enerji ve siyaset aynı anda yer değiştirdi.Şubat ayı bir bakıma, yıl boyunca sürecek "pazarlık düzenini" belirledi.

4 Şubat’ta Çin ile ABD arasındaki ticaret savaşı yeniden tırmandı. Çin yönetimi, ABD Başkanı Donald Trump’ın Çin ürünlerine yönelik gümrük tarifeleri uygulamasına karşılık olarak bazı Amerikan ürünlerine ihracat kısıtlamaları ve ek vergiler getirdi.

Trump ayrıca ABD’nin İsrail’le varılan bir anlaşma kapsamında Gazze Şeridi’nin kontrolünü üstleneceğini ve bölgenin yeniden inşasının ABD ordusu tarafından yürütüleceğini açıkladı. Trump’ın yapay zekayla elde edilmiş “Riviera” videosu dünya çapında infiale yola açtı.

18 Şubat’ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rusya ile ABD’nin diplomatik ilişkileri yeniden tesis etme konusunda anlaşmaya vardığını duyurdu.

23 Şubat’ta Almanya’da erken yapılan federal seçimlerde merkez sağ koalisyonu birinci parti oldu. Aşırı sağcı AfD ise oylarını önemli ölçüde artırarak ikinci sırada yer aldı.

28 Şubat’ta ise ABD Başkanı Donald Trump ile Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Beyaz Saray’da bir araya geldi. Görüşmede Trump ve ABD Başkan Yardımcısı JD Vance, Zelenskiy’i basının önünde sert şekilde eleştirdi. Yaşanan tartışma, ABD’nin Ukrayna’ya desteği, savaşın sona erdirilmesi planları ve Kiev yönetiminin geleceğine dair soru işaretlerini artırdı.

Bu tartışma küresel boyutta büyük yankı uyandırdı ve günlerce konuşuldu.

MART 2025

Mart ayı, dünyada bilimden siyasete, güvenlikten doğal afetlere uzanan geniş bir gündeme sahne oldu.

8 Mart’ta Suriye’de geçiş hükümetine bağlı güvenlik güçlerinin Alevi nüfusun yoğun yaşadığı bölgelerde yürüttüğü operasyonlarda yüzlerce kişinin öldüğü bildirildi. Bu olaylar, ülkede yeni bir şiddet dalgası olarak değerlendirildi. Ancak yeni Şam yönetimi eylemleri kısa sürede kontrol altına aldı.

Mart’ta Kuzey Makedonya’nın Koçani kentinde bir gece kulübünde çıkan yangında en az 59 kişi hayatını kaybetti, 150’den fazla kişi yaralandı.

18 Mart’ta İsrail, Gazze Şeridi’ne yönelik geniş çaplı hava saldırıları başlattı. Saldırılarda aralarında çocukların da bulunduğu en az 591 kişi hayatını kaybetti ve Ocak ayında sağlanan ateşkes sona erdi.

21 Mart’ta İngiltere’nin en yoğun havalimanlarından Heathrow, büyük bir elektrik kesintisi nedeniyle tamamen kapandı. Binlerce uçuş iptal edildi ve küresel hava trafiğinde günler süren aksaklıklar yaşandı.

28 Mart’ta Myanmar’da meydana gelen 7,7 büyüklüğündeki depremde 5 bin 400’den fazla kişi öldü, 11 binden fazla kişi yaralandı. Depremin etkisi komşu ülkelerde de hissedildi.

Mart ayında ayrıca, ABD merkezli Firefly Aerospace, Blue Ghost Mission 1 göreviyle Ay’a sorunsuz iniş yaparak bunu başaran ilk özel şirket ünvanını kazandı. Yine Mart’ta ayrıca ABD’de Colossal Biosciences, yünlü mamutun yeniden canlandırılması projesi kapsamında genetik olarak “yünlü fareler” üretildiğini açıkladı.

NİSAN 2025

Nisan ayı, ekonomide ‘gümrük tarifeleri depremi’yle geldi; küresel ticaret haritası yeniden çizildi. Vatikan’da hüzünlü bir veda yaşandı. Bilim, uzay ve iklim başlıkları aynı ayda üst üste bindi. Nisan, 2025’in hem duygusunu hem sertliğini bir arada taşıdı.

ABD Başkanı Donald Trump Nisan ayı başında, aralarında birçok ülkenin de bulunduğu geniş kapsamlı bir ticaret tarifesi paketi açıkladı. Karara göre tüm ithalat ürünlerine yüzde 10 oranında taban gümrük vergisi getirildi.

8 Nisan’da Dominik Cumhuriyeti’nin başkenti Santo Domingo’da ünlü şarkıcı Rubby Perez’in sahne aldığı konser sırasında bir gece kulübünün çatısı çöktü. Olayda aralarında sanatçının da bulunduğu en az 231 kişi hayatını kaybetti, 200’den fazla kişi yaralandı.

15 Nisan’da Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde Kongo Nehri üzerinde seyreden motorlu ahşap bir tekne yangın sonrası alabora oldu. Kazada en az 148 kişi hayatını kaybetti.

21 Nisan’da Katolik Kilisesi’nin ruhani lideri Papa Franciscus, 88 yaşında hayatını kaybetti. Birçok ülke ulusal yas ilan ederken, dünya liderleri taziye mesajları yayımladı. 26 Nisan’da Papa Franciscus için düzenlenen cenaze törenine, 164 ülkeden heyetler, 82 devlet ve hükümet başkanı ile yaklaşık 250 bin kişi katıldı.

Aynı tarihte İran’ın Bender Abbas kentindeki Şehit Recai Limanı’nda meydana gelen patlamada en az 70 kişi hayatını kaybetti, binden fazla kişi yaralandı. Amerikan basını bu olayın İsrail’in gerçekleştirdiği bir sabotaj olduğunu iddia etti.

22 Nisan’da Hindistan’ın Cammu Keşmir bölgesindeki Baisaran Vadisi’nde turistlere yönelik silahlı saldırıda 26 kişi öldü, en az 20 kişi yaralandı. Bu terör saldırısı Hindistan’la Pakistan arasında yeni bir siyasi ve askeri gerilime yol açtı.

28 Nisan’da Kanada’da yapılan federal seçimlerin ardından, Mart ayında istifa eden Justin Trudeau’nun yerine Merkez Bankası eski Başkanı Mark Carney ülkenin yeni başbakanı oldu.

Aynı gün İber Yarımadası’nı etkileyen geniş çaplı elektrik kesintisi, İspanya ve Portekiz’de saatlerce hayatı durma noktasına getirdi. Andorra kısa süreli etkilenirken, Fransa’nın güneyinde de sınırlı kesintiler yaşandı.

Nisan ayında Space-X’e ait Fram-2 adıyla yapılan yörünge uçuşu, mürettebatlı uzay görevleri arasında “kutupsal ters yörüngeye giren ilk görev” olarak kayıtlara geçti. 7 Nisan’da genetik alanında ticari çalışmalar yapan Colossal Biosciences, nesli tükenmiş “korkunç kurt” özellikleri taşıyan üç boz kurdu genetik olarak yeniden ürettiğini belirtip, kurt yavrularını dünya kamuoyuna tanıttı.

MAYIS 2025

Mayıs, Avrupa’da liderlik değişimini,........

© tv100