Vorige week noemde ik het kabinetsoptreden rond de slavernij-excuses ‘lomp’, en zo denk ik er nog steeds over, maar ik moet zeggen dat de premier met zijn weloverwogen, zelfreflecterende en geladen speech veel heeft goedgemaakt. Ook omdat hij erkende dat de aanloop naar de excuses rampzalig was verlopen, al was het dan met het understatement dat het “beter had gekund”.

In de reacties, die varieerden van zeer ontroerd tot ronduit bits, zag je iets terug van de verdeeldheid die de gang van zaken heeft opgeroepen. Het maakt nogal wat uit of je de nadruk legt op de inhoud van Rutte’s verhaal of op het proces van het excuses maken, dat na jarenlang getalm en gedoe eindigde in “een ongecoördineerde bende”, zoals een betrokkene zei in NRC. Het was alsof degenen aan wie excuses moesten worden aangeboden geheel waren vergeten – niet zomaar een beetje slordig, maar een flinke beschadiging van de geloofwaardigheid van de regering in een zeldzaam gevoelige kwestie.

Hopelijk kan de kracht van Rutte’s woorden en het vervolg dat daaraan moet worden gegeven iets van de onvrede wegnemen. Mij raakte de speech in elk geval, maar dat zou niets waard zijn geweest als het niet ook gold voor nazaten van de slaafgemaakten, en gelukkig was dat zo, zij het niet voor iedereen.

Het was goed dat de premier de slavernij direct een “misdaad tegen de menselijkheid” noemde, daarmee is elke relativering uitgesloten. Het was goed dat hij de namen noemde van de leiders van slavenopstanden, zij waren verzetshelden door zich te verzetten tegen ‘ons’. Het was goed dat hij erkende dat de slavernij nog doorwerkt in het heden, te weinig wordt beseft hoe patronen van racisme en ongelijkheid ingesleten raken en hun tol blijven eisen. Het was goed dat hij toegaf zich hierin te hebben vergist, hij is niet de enige die dacht dat het slavernijverleden alleen maar geschiedenis is, niet iets waar we nog wat mee moeten.

Die verandering van denken kwam bij Rutte wel laat, dat is de eerste kanttekening die ik wil maken. In februari 2021 vond hij excuses nog ongepast, terwijl er toen toch al een pakhuis vol boeken, artikelen, rapporten, oproepen en adviezen was over wat de ontmenselijking van zwarte slaven teweeg had gebracht, ook op de lange termijn. Ik denk, om eerlijk te zijn, dat hij zich ervoor afsloot, ook als het een advies was – zoals dat van de Dialooggroep Slavernijverleden – dat de regering zelf had besteld.

De tweede kanttekening is dat de slavernij in de Oost, in Nederlands-Indië dus, slechts terloops werd vermeld, terwijl het daar om de meeste mensen ging. Er was ook geen minister naar Indonesië gestuurd om de excuses toe te lichten, terwijl er zeven ministers naar het voormalige West-Indië gingen. En tenslotte meldde Rutte wel dat de koning op 1 juli aanwezig zou zijn bij Ketikoti, maar niet wat hij daar zal gaan doen – hij moet iets zeggen, de excuses koninklijk bekrachtigen, in de voormalige koloniën telt zijn woord het zwaarst.

Dit moment is een komma, zei Rutte, geen punt. Inderdaad, de aanloop had beter gekund, de speech was in potentie historisch, de sleutel ligt in het vervolg.

Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug.